به قلم حسن بیات روانشناس بالینی
تربیت فرزندان خوب همواره یکی از دغدغه های پدرها و مادرها است. والدین تلاش می کنند مهارت های زندگی و آداب معاشرت را به فرزندان خود یاد بدهند، نظم و مسئولیت پذیری کودکان خود را تقویت کنند و افراد مفیدی به جامعه تحویل بدهند. اما آیا سن والدین در مهارت های اجتماعی و فردی کودکان تأثیر دارد! شاید شما هم شنیده‌اید که می‌گویند: والدین جوان انرژی و حوصله بیشتری برای سر و کله زدن با بچه هایشان دارند ولی والدینی که اختلاف سنی بیشتری با فرزندان خود دارند، از تجربه و امکانات بیشتری برای تربیت فرزندان برخوردارند.
شرایط زندگی های امروزی باعث شده است خانواده ها کوچک تر و سن فرزند آوری بیشتر از گذشته ها شود. میانگین سن والدینی که اولین فرزندشان را به دنیا می آورند، بالا رفته است. شاید در ظاهر این موضوع چندان مهم به نظر نرسد اما در واقع، (سن) در سلامت فرزندان و والدین نقش بسیار مهمی بازی می کند. به همین دلیل است که مسائل مربوط به سن فرزند آوری، مورد توجه پزشکان و محققان اجتماعی قرار گرفته است.
بارداری در سنین بالا چه پیامدهایی برای کودکان خواهد داشت :
علی رغم حساسیت هایی که برای بارداری در سنین پایین وجود دارد، تحقیقات نشان می دهند بارداری در سنین بالا نیز موجب بروز مشکلات عصب شناختی در نوزادان می شود. براساس یکی از پژوهش هایی که اخیرا در آمریکا صورت گرفته است، پدرانی که در سنین بالا صاحب فرزند می شوند، فرزندانی خواهند داشت که در دوران رشد و کودکی با نقص های نامحسوسی در زمینه های عصب شناختی رو به رو خواهند بود.
در این تحقیق ۵۶ هزار کودک ۸ ماهه، ۴ ساله و ۷ ساله مورد آزمایش هایی در زمینه توانایی های عصب شناختی قرار گرفتند. در این آزمایش ها توانایی هایی مانند قدرت استدلال، حافظه، تمرکز در یادگیری، ادراک، صحبت کردن، خواندن و برخی مهارت های حرکتی مورد توجه قرار گرفتند.
در این پژوهش، کودکانی که پدران مُسن تری داشتند، در تمام آزمایش ها به‌جز آزمایش های مربوط به مهارت های حرکتی، نمرات کمتری به دست آوردند. در واقع بالا بودن سن پدران، رابطه معکوسی با توانایی های شناختی فرزندان دارد. نکته جالب این بود کودکانی که مادران مُسن تری داشتند، از امتیازات بالاتری در زمینه مهارت های شناختی برخوردار بودند.
بررسی نقش سن والدین در تربیت فرزندان از بُعد روانشناسی :
اثرات بیولوژیکی بارداری و فرزند آوری در سنین بالا یا پایین تا حدود زیادی مشخص است، اما اثرات روانی این مسئله چگونه بروز می‌کند:
با وجود تفاوت های زیادی که میان مادران با سنین مختلف وجود دارد، نمی توان تفاوت زیادی در زمینه ابعاد روانشناسی میان آن ها قائل شد. حتی این نکته نیز عنوان می شود که مادران در سنین بالاتر معمولا دارای درآمد بیشتر و تحصیلات بهتری هستند، در دوران بارداری رفتار هایشان را بیشتر تحت کنترل دارند و با خطرات کمتری رو به رو می شوند. درهرحال، سن و سال اثرات احتمالی و بالقوه ای بر سلامت والدین و فرزندان دارد. برای مثال، مادرانی که در اواخر سنین نوجوانی و اوایل سنین جوانی یعنی سال های ابتدایی دهه سوم (۲۰ سالگی به بعد) باردار می شوند، بیشتر با خطر مرگ و میر مواجه هستند. یا بارداری در سنین ۲۲ و ۲۳ سالگی، اثرات نامناسب و خطرناکی بر سلامت افراد در سال های بعدی زندگی می گذارد. بچه دار شدن در سنین پایین امکان ابتلا به افسردگی را نیز افزایش می دهد. برخی پژوهش ها نشان می دهند که ۲۸ تا ۴۸ درصد از مادران جوان، از افسردگی رنج می برند.
تحقیقات مختلف درباره سلامت روانی والدینی که در سنین بالاتر اقدام به فرزند آوری می کنند، نتایج گوناگونی نشان می دهند. برخی مطالعات از تأثیرات نامناسب بارداری در سن بالا بر سلامت جسمی مادران سخن می گویند و برخی دیگر از افسردگی مادرانی صحبت می کنند که در سنین بالای ۳۵ سال باردار می شوند.
والدین چه می گویند :
فارغ از تأثیرات زیست شناسی فرزند آوری در سنین بالاتر، شیوه تربیت نیز در این سنین متفاوت خواهد بود. مثلا بعضی از تحقیقات نشان می دهد که والدین بالای ۴۰ سال معتقدند بهترین سن برای بچه دار شدن، حداقل ۵ تا ۱۰ سال زودتر از سن فعلی آن ها است. تعداد دیگری از والدین با سن و سالی مشابه، مزایای فرزند آوری در این سنین را بسیار زیاد می دانند.
در پژوهشی، ۸۰ درصد از مادران و ۷۰ درصد از پدران معتقد بودند بهترین سن فرزندآوری، دهه ۳۰ زندگی است. (البته این تحقیق چندان گسترده نبود و طیف وسیعی از افراد را شامل نمی شد. برای کسب نتایج دقیق تر، به تحقیقات گسترده تری نیاز است.)
یکی از دلایلی که والدین را از فرزند آوری در سن بالا راضی نگه می دارد، ثبات و آمادگی آن ها از لحاظ عاطفی است. افراد در سنین بالاتر از اعتماد به نفس بیشتری برخوردارند، انعطاف پذیری بیشتری دارند و خود آگاهی بهتری نسبت به خود پیدا کرده اند. ضمن این که بر خود تسلط بیشتری دارند، از توانایی مالی بهتری برای حمایت فرزندان برخوردار هستند و در برقراری ارتباط با فرزندشان بهتر عمل می کنند.
پس در چه سنی باید بچه دار شد :
عوامل متعددی در تربیت فرزندان از تولد تا بزرگسالی نقش دارند. اما تأثیر خودِ والدین از تمام عوامل دیگر بیشتر است. بچه‌دار شدن در هر سن‌وسالی مزایا و معایب خاص خودش را دارد. فارغ از نکاتی که در این زمینه مطرح می‌شود، نمی‌توانیم از تفاوت‌های فردی و شخصی زوجین غافل بمانیم.
درهرحال مطالعات و تحقیقات مختلف حاکی از آن است که فرزندآوری در هر سنی، خواه اوایل ۲۰ سالگی باشد یا در دهه‌ی ۴۰ سالگی، تأثیراتی روانی و جسمانی بر والدین و فرزندان خواهد داشت. همان طور که گفته شد، والدین جوان انرژی و حوصله بیشتری در برخورد با فعالیت های فرزندا‌شان دارند و از سوی دیگر فرزندان آن ها از مهارت های اجتماعی کمتری برخوردار می شوند و خودشان نیز بیشتر در معرض ابتلا به افسردگی هستند.
از طرف دیگر والدین مُسن‌تر نیز علی رغم داشتن تجربه و دانش بیشتر، لزوما در بهترین شرایط قرار ندارند و ممکن است فرزندان آن ها با مشکلات احتمالی عصب شناختی رو به رو شوند. در هرحال تصمیم با شما است که در چه سنی بچه دار بشوید. در این میان آن چه مهم است، توانایی شما در مدیریت اوضاع و شرایط است.
در هر سنی که هستید، باید بتوانید با شناخت درست و دقیق وضعیت خود، نهایت استفاده را از مزایای موجود ببرید و سلامت خود و فرزندتان را تضمین کنید. اگر تصمیم دارید در سنین بالاتر بچه دار شوید، باید دانش و تجربه خود را به عنوان اهرم مهمی در تربیت و رشد کود‌تان در نظر بگیرید و اگر می خواهید در سنین پایین تر بچه دار شوید، نهایت استفاده را از انرژی خود ببرید.