لکنت زبان کودکان یکی از اختلالات شایعی است که می‌تواند کودکان زیادی را در معرض خود قرار دهد. لکنت زبان در کودکان باعث ایجاد اختلال در رشد اجتماعی کودک شده و مانع برقراری درست او با دیگران می‌شود. درمان لکنت زبان که می‌تواند با گفتار درمانی، مشارکت والدین و دارو درمانی انجام شود؛ در اکثر مواقع منجر به درمان صد در صد این اختلال می‌شود. چگونگی رفتار والدین با کودک مبتلا به لکنت زبان بسیار مهم و حائز اهمیت است.
لکنت زبان در کودکان چگونه است؟
لکنت زبان در کودکان یک اختلال گفتاری است؛ که باعث ایجاد مشکل و مکث در صحبت کردن می‌شود. این اختلال در حدود 5 تا 10 درصد از کودکان ایجاد می‌شود و منجر به ایجاد نگرانی برای کودک و والدین او می‌شود. معمولا لکنت زبان در کودکان در اوایل کودکی، در سنین 2 تا 5 سالگی، زمانی که کودکان در حال رشد مهارت‌های زبانی و ارتباطی خود هستند، شروع می‌شود. این اختلال در صورتی که به موقع تحت درمان قرار بگیرد؛ عوارضی در بزرگسالی ایجاد نمی‌کند.
در بسیاری از موارد لکنت زبان به پدیده‌های فیزیولوژیکی مثل سلامت مادر در دوران بارداری و یا عدم سلامت وی در این دوره می‌تواند مرتبط باشد، شرایط روحی و روانی مادر نیز بر روی جنین تأثیر گذار باشد. به عنوان مثال مادرانی که در دوران بارداری دچار افسردگی هستند، در سنین بالا باردار می‌شوند، از نظر روانی شرایط مطلوبی ندارند و همچنین مادرانی که به دخانیات و مشروبات الکلی و یا داروهای غیر مجاز و مواد مخدر اعتیاد دارند، این احتمال که به جنین خود آسیب برسانند بسیار بالا خواهد بود.
بسیاری از والدین از سبک‌های فرزند پروری نامناسبی مثل سبک‌های دیکتاتوری و تنبیهات شدید بدنی و غیر بدنی استفاده می‌نمایند؛ که خود اثرات مخرب فراوانی بر کودکان و حتی نوجوانان خواهد داشت. خیلی از والدین در میان اقوام و جمع به ویژه جمع دوستان به دلایلی و بهانه‌های مختلف به تخریب و سرکوب کودک خود کرده و با این ترتیب اعتماد به نفس کودک خود را زیر سوال می‌برند. البته این عوامل باعث ایجاد لکنت در کودکان نمی‌شوند ولی می‌توانند باعث شدید شدن این اختلال شوند.
در چنین وضعیتی افزایش اعتماد به نفس کودک نیز کمک فراوانی به وی می‌نماید، رفتارهایی مثل تعریف و تمجیدهای به موقع از کودک مخصوصاً در جمع، یادآوری موفقیت‌های کودک، دادن تکالیف متناسب با توانایی‌های کودک و همچنین افزایش عزت نفس کودک در سلامت روان وی و رو به جلو بودنش تأثیر گذار خواهند بود. مراجعه به مشاوره فردی می‌تواند به کودک و والدین در بهبود لکنت زبان کودکان کمک کند.
مهم‌ترین نشانه‌های لکنت زبان کودکان
لکنت زبان زمانی ایجاد می‌شود که کودک توانایی بیان درست کلمات را ندارد و در صحبت کردن با مشکل مواجه است. معمولا رایج‌ترین نشانه لکنت زبان که در بیشتر کودکان مشاهده می‌شود اختلال یا وقفه در جریان گفتار است. مدت لکنت در گفتار فرد می‌تواند چند ثانیه طول بکشد و معمولا همراه با تنش عضلانی است. کسانی که دچار لکنت زبان هستند معمولا در بیان سه حرف ک،گ و ت یا به انگلیسی k،G، Tمشکلات بیشتری دارند.
- تکرار: کودکانی که لکنت دارند ممکن است صداها، هجاها یا کلمات را تکرار کنند.
- طولانی شدن: لکنت می تواند شامل طولانی شدن صداها یا هجاها باشد.
- وقفه در روند گفتار: یکی از علائم لکنت زبان کودکان وقفه در روند گفتار است؛ که به دلیل گیر کردن بر روی یک صدا رخ می‌دهد و می‌تواند منجر به مکث یا توقف کامل گفتار شود.
- تنش فیزیکی: کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است در حین صحبت کردن دچار تنش فیزیکی شوند. علائم این تنش شامل سفتی گلو یا فک، مشاهده تلاش برای صحبت کردن و حرکات بدن مربوط به آن می‌شود. این افراد از حرکاتی مانند فشار آوردن به لب‌ها، بستن چشم‌ها، مشت کردن دست و منقبض کردن عضلات بدن هنگام حرف زدن استفاده می‌کنند.
- رفتارهای اجتنابی: یکی دیگر از مهم‌ترین علائم لکنت زبان در کودکان بروز رفتارهای اجتنابی است؛ که این رفتارها شامل ترس از بیان برخی کلمات، جایگزین کردن کلمات مشکل دار و اجتناب از صحبت کردن در برخی موقعیت‌ها می‌شود.
- واکنش احساسی: لکنت زبان باعث می‌شود که کودک واکنش‌های احساسی مانند ناامیدی، استرس و اضطراب و خجالت را تجربه کند. این کودکان معمولا اعتماد به نفس پایینی دارند و در برقرار کردن ارتباط با دیگران دچار مشکل هستند.
4 علت موثر در ایجاد لکنت در کودکان
علت مشخصی برای بروز لکنت زبان در کودکان وجود ندارد. محققان بر این باورند که تقص‌های کوچکی در مغز کودک می‌تواند باعث اختلال در زمانبندی و ریتم گفتار شود. معمولا ترکیبی از عوامل مختلف که در ادامه بررسی خواهیم کرد می‌تواند در ایجاد این اختلال موثر باشد. لکنت زبان ارتباطی با ضریب هوشی ندارد و نشان دهنده سبک بد فرزندپروروی یا مشکلات روانی پنهان نیست. این اتفاقات و وقایع استرس‌زا می‌تواند باعث شدید شدن لکنت زبان شود ولی باعث ایجاد شدن آن نمی‌شود.
- عوامل ژنتیکی: یکی از علت‌های موثر در بروز لکنت زبان وراثت است. برخی ژن‌های خاص ممکن است نسبت به لکنت زبان حساسیت بیشتری داشته باشند.
- اختلال در رشد زبان: لکنت معمولا در دوره‌های رشد سریع زبان در کودکان ایجاد می‌شود. در حالی که کودک در تلاش است تا جملات و مهارت‌های زبانی پیچیده و جدید را بیاموزد؛ ممکن است در جریان گفتار با مشکلاتی روبه‌رو شود که منجر به لکنت زبان شوند.
- عوامل محیطی: عوامل محیطی می‌توانند در ایجاد یا تشدید لکنت نقش داشته باشند. سطوح بالای استرس، فشار برای برقراری ارتباط، مشکلات ارتباطی در خانواده یا محیط اجتماعی ممکن است به شروع یا تداوم لکنت کمک کند.
- اختلال حرکتی: اختلال در هماهنگی و کنترل حرکتی ممکن است منجر به ایجاد لکنت شود. هماهنگی عضلات درگیر صحبت کردن می‌تواند پیچیده باشد و در صورت اختلال در آن گفتار ممکن است با مشکل روبه‌رو شود.
آیا درمان لکنت زبان در کودکان امکان پذیر است؟
درمان لکنت زبان در کودکان در صورتی که به موقع و به درستی انجام شود؛ می‌تواند باعث درمان کامل این اختلال در کودک شود. معمولا این اختلال با گذشت زمان و رشد مغز در کودکان بهبود می‌یابد. زمانی که لکنت زبان در کودکان تشخیص داده شد نیاز است تا به پزشک مراجعه کنند و مناسب‌ترین درمان را با توجه سن فرد، شدت لکنت و نیازهای خاص او انتخاب کنند. مراجعه به مشاوره کودک و نوجوان می‌تواند راه مناسبی برای درمان به شما پیشنهاد دهد. در ادامه با مهم‌ترین روش‌های درمان لکنت زبان در کودکان آشنا خواهیم شد.
گفتار درمانی
گفتار درمانی یا speech treatment یکی از روش‌های درمان لکنت است که توسط گفتاردرمانگران یا آسیب شناسان، متخصصان آموزش دیده‌ای که در درمان اختلالات ارتباطی از جمله لکنت تخصص دارند؛ انجام می‌شود. در این روش درمانی وقفه‌های گفتاری کاهش پیدا کرده و منجر به افزایش اعتماد به نفس در کودکان می‌شود.
تکنیک‌های متفاوتی مانند تحریک کودک به صحبت کردن، برسی الگوهای تنفسی، انجام تکنیک‌هایی برای گفتار روان‌تر مانند کاهش سرعت گفتار، شروع آرام صداها و …، انجام تکنیک‌های اصلاح لکنت و درمان‌های شناختی رفتاری برای درمان لکنت استفاده می‌شود. از درمان شناختی رفتاری برای بررسی جنبه عاطفی و روانی لکنت استفاده می‌شود و به کودک در درمان استرس و اضطراب، خودآگاهی و ایجاد اعتماد به نفس کمک می‌کند.
مشارکت و آموزش والدین
در مورد کودکان خردسالی که لکنت دارند، مشارکت والدین در روند درمان بسیار مهم است. والدین می‌توانند با یادگیری چند تکنیک گفتار درمانی به کودک خود در برطرف کردن لکنت کمک کنند و از کودک خود حمایت عاطفی کنند تا بتواند هر چه سریع‌تر روند درمانی را طی کند.
- محیطی امن و بدون استرس را برای کودک خود فراهم کنید تا بتواند صحبت کند.
- فرزندتان را تشویق کنید تا درباره موضوعات سرگرم کننده و آسان با شما صحبت کند.
- از تشر زدن به کودک خود و گفتن جمله‌هایی مانند آهسته کردن سرعت و کشیدن نفس عمیق خودداری کنید.
- با کودک خود به آهستگی صحبت کنید و از تکنیک‌های سرعت گفتار آهسته استفاده کنید.
- والدین باید به کودک خود اجازه دهند تا افکار و جملات خود را بیان کنند و از کامل کردنجملات آن‌ها پرهیز کنند.
- توصیه‌های به والدین درمورد لکنت زبان کودک خود
دارو درمانی
تا کنون داروی مشخصی که منجر به کاهش یا درمان لکنت زبان در کودکان شود به اثبات نرسیده است. با اینکه داروی مشخصی برای این اختلال وجود ندارد؛ اما از برخی داروها برای کاهش عوارض این اختلال استفاده می‌شود. افزایش فعالیت در ماهیچه‌های کنترل کننده گفتار باعث ایجاد لکنت می‌شود و داروهایی که این فعالیت را کاهش می‌دهند می‌توانند مفید باشند. داروهای ضد اضطراب نیز می‌تواند به کودکان کمک کند.
جمع‌بندی
اختلال لکنت زبان کودکان با استفاده از روش‌های درمانی مختلف مانند گفتار درمانی و دارو درمانی قابل درمان است. برای تشخیص و ایجاد برنامه درمانی مناسب با هر کودک مراجعه به متخصص و دریافت کمک از روانشناسان ضروری است. در مرکز روانشناسی نوروفیدبک که توسط دکتر حسین بیات تاسیس شده است؛ بهترین برنامه‌های درمانی برای بهبود لکنت زبان کودکان ارائه می‌شود.
سئوالات متداول
1_ لکنت زبان کودکان چیست؟
لکنت زبان یک اختلال گفتاری است که منجر به ایجاد مکث یا توقف طولانی مدت در گفتار می‌شود و در 5 تا 10 درصد کودکان رخ می‌دهد.
2_ آیا علت ابتلا به لکنت زبان کودکان مشخص است؟
علت ابتلا به لکنت زبان در کودکان به صورت کامل مشخصی نیست؛ اما عواملی شامل عوامل ژنتیکی، اختلال در رشد زبان، عوامل محیطی و اختلال حرکتی در ایجاد لکنت نقش دارند.