اختلال کندن مو (تریکوتیلومانیا) یک اختلال وسواسی شدید است که باعث می‌شود فرد به‌صورت ناخودآگاه موهای خود را بکشد. این رفتار معمولاً در شرایط استرس، اضطراب یا فشارهای روانی رخ می‌دهد و پس از آن، فرد برای مدتی کوتاه احساس آرامش و کاهش تنش می‌کند. کندن مو ممکن است نواحی مختلف بدن مانند سر، ابرو، مژه، ریش یا حتی نواحی حساس بدن را درگیر کند و در طول زمان باعث کچلی، ریزش سکه‌ای مو و کاهش اعتماد به نفس شود. این رفتار نه تنها ظاهر فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد، بلکه میتواند زندگی اجتماعی، روابط شخصی و کیفیت زندگی روزمره را نیز دچار اختلال کند.
خوشبختانه با شناخت درست این اختلال و بهره‌گیری از روش‌های علمی و موثر درمان اختلال کندن مو، می‌توان این عادت وسواسی را کنترل و علائم آن را کاهش داد. در این مقاله شما با علل، علائم و راهکارهای کاربردی درمان اختلال کندن مو آشنا خواهید شد تا بتوانید زندگی آرام‌تر و با اعتماد به نفس بیشتری داشته باشید.
تریکوتیلومانیا چیست؟
اختلال کندن مو، که در متون روانشناختی به آن تریکوتیلومانیا (Trichotillomania) گفته می‌شود، یک رفتار تکراری اجباری است که فرد نمی‌تواند در برابر آن مقاومت کند و موهای خود را می‌کشد. این اختلال جزئی از دسته‌ی اختلالات وسواس‌گونه و رفتارهای تکراری بدنی (BFRB: Body-Focused Repetitive Behaviors) محسوب می‌شود. در تریکوتیلومانیا، فرد ممکن است در حالت آگاه یا ناآگاه این رفتار را انجام دهد. گاهی مو می‌کشد در حالی که متوجه است، و گاهی در حالت نیمه‌خودآگاه این کار را انجام می‌دهد.
ویژگی‌ها و پیامدهای اختلال کشیدن مو
- نواحی تحت تأثیر: معمول‌ترین نواحی پوست سر، ابروها و مژه‌ها هستند.
- تریکوفاژیا: برخی افراد موهای کنده‌شده را می‌بلعند که ممکن است باعث مشکلات گوارشی و تشکیل توده مو در دستگاه گوارش شود.
- پیامدهای روانی: کاهش اعتماد به نفس، شرم، اجتناب از تعاملات اجتماعی، احساس گناه و افسردگی ممکن است در افراد مبتلا دیده شود.
- الگوهای زمانی: رفتار کندن مو معمولاً دوره‌ای است و شدت آن در زمان‌های مختلف تغییر می‌کند.
علل زمینه ساز در بروز اختلال کندن مو
علت دقیق تریکوتیلومانیا دقیق مشخص نیست اما مطالعات نشان داده که این اختلال ممکن است مربوط به تغییرات مسیرهای مغزی یا حسی باشد که این نواحی در ارتباط با احساسات و نحوه مدیریت آن‌ها و عادات می‌باشد. علاوه براین‌ها ژنتیک و عواملی مثل سن و جنس نیز در بروز بیماری نقش دارند.
1- استرس و عوامل روانی
استرس‌های ناشی از مشکلات خانوادگی، اجتماعی، مرگ عزیزان، بدرفتاری و… باعث بروز بیماری تریکوتیلومانیا می‌شود. علاوه بر این‌ها افسردگی و سایر بیماری‌های روانی مثل وسواس، اضطراب، اوتیسم، اختلال وسواس فکری عملی و زیرمجموعه‌های آن و همچنین بیش فعالی نیزدر بروز این اختلال بی تاثیر نیست. اختلال موکنی در مواردی به کندن پوست لب، جویدن ناخن و… نیز می‌شود.
2- سن و جنسیت
اختلال مو کنی بیشتر در اوایل نوجوانی یا سنین قبل از آن رخ می‌دهد و در پسر بچه‌ها شایع تر است. در خانم‌های جوان نیز در سنین 12 تا 17 سالگی به وجود می‌آید. اختلال مو کنی در دوران بزرگسالی به طور دائمی بروز می‌کنند. در بزرگسالان و نوجوانان موکنی 1 تا 2 درصد شیوع دارد. موکنی از زمان کودکی دیده می‌شود و به طورمعمول در اوایل سن رشد برطرف می‌شود و اگر درمان نشود در نهایت به شکل اختلال مزمن بروز می‌کند.
3- عوامل ژنتیکی و خانوادگی
ابتلا به اختلال مو کنی میتواند تحت تاثیرسابقه ژنتیکی نیز باشد. در صورتی که والدین درجه یک یا خواهر و برادر بیمار به این بیماری مبتلا باشند، ممکن است فرد بعدی در خانواده نیز این بیماری را داشته باشد. درافراد مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی و خویشاوندان درجه اول آن‌ها شایعتر از کل جمعیت است.
علائم افراد مبتلا به اختلال تریکوتیلومانیا
اختلال کندن مو، یا تریکوتیلومانیا، علاوه بر اثرات جسمی، دارای نشانه‌های روانی و رفتاری قابل شناسایی است که میتواند در زندگی روزمره و سلامت روان فرد اختلال ایجاد کند.
1- رفتار تکراری و اجتناب‌ناپذیر
- افراد مبتلا اغلب کنترل کمی روی رفتار کندن مو دارند و این عمل را به صورت مکرر و غیرقابل اجتناب انجام می‌دهند.
- این رفتار ممکن است در شرایط خاص استرس، اضطراب یا خستگی تشدید شود و چرخه‌ای از تنش و آرامش کوتاه‌مدت ایجاد کند.
2- علائم جسمی و نواحی تحت تأثیر
- ریزش مو، کم‌پشتی یا تاسی موضعی در سر، ابرو، مژه یا ریش رایج است.
- در برخی موارد، کندن مو به نواحی دیگر بدن مانند نواحی تناسلی یا بازوها نیز دیده می‌شود.
- افرادی که موهای کنده‌شده را می‌بلعند، ممکن است دچار مشکلات گوارشی، انسداد معده یا تشکیل توده مو (تریچوبزوار) شوند.
3- نشانه‌های روانشناختی
- اضطراب و تنش شدید: قبل از کندن مو، فرد ممکن است دچار فشار روانی شدید شود.
- احساس لذت یا آرامش کوتاه‌مدت: بعد از کندن مو، فرد حس آرامش یا رضایت موقتی پیدا می‌کند که این رفتار را تقویت می‌کند.
- احساس گناه و شرم: افراد معمولاً رفتار خود را مخفی می‌کنند و از قرار گرفتن در جمع اجتناب می‌کنند.
- کاهش اعتماد به نفس و اختلال در روابط اجتماعی: این اختلال میتواند باعث گوشه‌گیری، انزوا و مشکلات ارتباطی شود.
4- الگوهای رفتاری و روانی
- کندن مو در حالت آگاه یا ناآگاه: فرد ممکن است هنگام تمرکز روی کار یا تماشای تلویزیون، به صورت ناخودآگاه مو بکشد.
- رفتار جایگزین و تکراری: لمس مو، چیدن یا پیچاندن آن بین انگشتان، بخشی از چرخه رفتاری اختلال است.
- این رفتار معمولاً دوره‌ای است و شدت آن با عوامل محیطی و روانی تغییر می‌کند.
درمان اختلال کندن مو
اختلال کندن مو یک اختلال وسواسی عملی (OCD-related disorder) است که علاوه بر تاثیر روانی، عوارض جسمی نیز دارد. درمان این اختلال نیازمند رویکرد چندجانبه شامل رفتاردرمانی، دارودرمانی، روش‌های نوین درمانی و تغییر سبک زندگی است. هدف درمان، کاهش رفتار تکراری، کنترل استرس و اضطراب و بازگرداندن کیفیت زندگی است.
درمان شناختی رفتاری
رفتاردرمانی شناختی به عنوان روش اصلی درمان تریکوتیلومانیا شناخته می‌شود و شامل مراحل زیر است:
- شناسایی محرک‌ها و الگوهای رفتاری: تعیین شرایط یا احساساتی که باعث کندن مو می‌شوند.
- رفتار جایگزین: فرد یاد می‌گیرد به جای کندن مو از روش‌هایی مانند فشار توپ استرس، دستکش یا تغییر مکان استفاده کند.
- نظارت و ثبت رفتار: یادداشت زمان و مکان کندن مو کمک می‌کند فرد الگوهای خود را شناسایی و کنترل کند.
- تمرینات ذهن‌آگاهی: تمرکز بر لحظه حال و کاهش استرس باعث کاهش رفتارهای وسواسی می‌شود.
مطالعات نشان می‌دهد که CBT میتواند رفتار کندن مو را تا ۳۰ تا ۵۰ درصد کاهش دهد و اثرات آن طولانی‌مدت است.
درمان دارویی
استفاده از دارو میتواند تا حد زیادی در درمان اختلال مو کنی موثر باشد. دارو درمانی باید تحت نظر متخصص انجام بگیرد و علاوه بر این از داروهای تقویت رشد مو نیز استفاده شود. داروهای رایج مورد استفاده برای درمان اختلال کندن مو شامل فلوکسیتین، فلاووکسامین، لیتیوم کربنات، سرترالین و پاروکسیتین است.
درمان اختلال کندن مو با نوروفیدبک
درمان استرس و اضطراب با نوروفیدبک یکی از روش‌های نوین و غیرتهاجمی درمانی است که با تنظیم فعالیت الکتریکی مغز (امواج مغزی) به کاهش اضطراب، استرس و رفتارهای وسواسی کمک می‌کند. این روش بر اساس اصول روان‌فیزیولوژی و بازخورد عصبی عمل می‌کند و به مغز امکان می‌دهد تا الگوهای نادرست عملکردی خود را اصلاح کرده و عملکرد بهینه داشته باشد.
استفاده از لورتانوروفیدبک و نوروفیدبک در درمان اختلال کندن مو یا تریکوتیلومانیا، میتواند به کاهش رفتارهای تکراری و اجتناب‌ناپذیر کندن مو کمک کند و اثرات درمانی آن در دوره طولانی‌مدت مشاهده شود. این روش به ویژه برای افرادی مناسب است که تمایل دارند مصرف دارو را کاهش دهند یا به دنبال درمان تکمیلی و علمی هستند.
مزایای درمان با نوروفیدبک در شیراز
1- بهبود چند اختلال همزمان: نوروفیدبک میتواند اضطراب، اختلال خواب، وسواس و سایر اختلالات وسواسی-اجتنابی را همزمان درمان کند.
2- اثر طولانی‌مدت: با تمرین و جلسات منظم، نوروفیدبک باعث ایجاد تغییرات پایدار در الگوهای مغزی و کاهش رفتارهای وسواسی می‌شود.
3- روش غیرتهاجمی و بدون عوارض دارویی: برخلاف دارو درمانی، نوروفیدبک عوارض جانبی جدی ندارد و مناسب افرادی است که تمایل به استفاده کم از دارو دارند.
4- پیشگیری از عود: این روش میتواند احتمال بازگشت رفتارهای کندن مو را کاهش دهد و به تثبیت درمان کمک کند.
در مرکز روانشناسی و لورتا نوروفیدبک دکتر بیات در شیراز، با بهره‌گیری از تجهیزات پیشرفته و متخصصان مجرب، برنامه‌های درمانی فردمحور و علمی ارائه می‌شود تا افراد مبتلا به اختلال کندن مو بتوانند رفتارهای وسواسی خود را کنترل کرده و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند.
درمان اختلال کندن مو در منزل
از آنجایی که استفاده از داروهای درمانی بدون عوارض نخواهد بود؛ شما می‌توانید با ایجاد برخی عادات موثر و رفتارهای درست این اختلال را در خانه و بدون نیاز به استفاده از دارو برطرف کنید. برخی از راهکارهای درمانی در منزل در زیر آورده شده است.
- استفاده از توپ استرس
- ورزش
- نفس عمیق در هنگام تمایل به مو کنی
- کوتاه کردن موها
- دوش گرفتن برای کاهش استرس
- پوشیدن کلاه
جمع‌بندی
امروزه با پیشرفت انواع تکنولوژیها در زمینه‌ی بیماری‌های روانشناختی امکان درمان کامل همه انواع بیماری‌ها وجود دارد. اختلال کندن مو برای افراد مبتلا به این بیماری صرفا راهی برای فرار از تنش‌ها و استرس‌ها می‌باشد در صورتی که عوارض آن در نهایت منجر به ضربه شدیدتری در آنان می‌گردد. مبتلایان می‌توانند با مراجه به مراکز تخصصی و مشاوره این بیماری را ریشه کن کنند. مرکز روانشناسی و لورتا نوروفیدبک بیات در شیراز با بکارگیری مجربترین مشاوران متخصص در زمینه بیماری‌های روانشناختی میتواند شما را در زمینه بیماری‌های روانشناسی و درمان اختلال مو کنی یاری کند.
سوالات متداول
1_ اختلال کندن مو چه عوارضی دارد؟
ظاهر زشت، گوشه گیری و امتناع از حضور در جمع، احساس گناه و بروز علائم گوارشی در صورت خوردن مو و سوء تغذیه از جمله عوارض عدم درمان اختلال کندن مو است.
2_ مشکلات گوارشی ناشی از خوردن مو چیست؟
برخی از افراد مبتلا به اختلال موکنی یا تریکوتیلومانیا عادت دارند موهای کنده شده را بخورند؛ این کار منجر به ایجاد گلوله مو در دستگاه گوارش شده و منجر به کاهش وزن شدید، تهوع، استفراغ و در موارد شدید منجر به مرگ می‌شود.
3_ عوارض استفاده از داروهای روان درمانی چیست؟
استفاده از داروهای روان درمانی برای درمان اختلال کندن مو میتواند شامل خواب آلودگی، گیجی، بیقراری، حالت تهوع، افزایش یا کاهش وزن شدید و… باشد.
4_ آیا در اختلال مو کنی امکان آسیب به پوست و جنس مو نیز وجود دارد؟
کندن مو میتواند سبب ایجاد زخم و ایجاد عفونت در ناحیه زخم و همچنین مشکل در رویش مجدد مو شود.
