در شرایطی که اخبار جنگ و درگیری در ایران به گوش می‌رسد، یکی از نگرانی‌های اصلی والدین، محافظت روانی از کودکان است. کودکان، حتی اگر مستقیماً درگیر جنگ نباشند، از طریق تلویزیون، شبکه‌های اجتماعی یا گفتگوهای بزرگ‌ترها تحت تأثیر قرار می‌گیرند. در این مقاله به طور جامع بررسی می‌کنیم که نحوه صحبت با کودکان درمورد جنگ چگونه است و چگونه به آن‌ها احساس امنیت و درک درست از شرایط بدهیم.
آیا نیاز است با کودکان درمورد جنگ صحبت کنیم؟
بسیاری از والدین گمان می‌کنند بهتر است کودکان هیچ چیزی از جنگ ندانند. اما روانشناسان کودک معتقدند که پنهان‌کاری، اضطراب کودک را بیشتر می‌کند. کودکان در هر سنی، وقتی با تغییرات ناگهانی یا استرس اطرافیان مواجه می‌شوند، به دنبال معنا و اطمینان می‌گردند. اگر ما با آن‌ها صحبت نکنیم، احتمال دارد که از منابع نامطمئن اطلاعاتی نادرست یا ترسناک دریافت کنند.
واکنش کودکان در برابر جنگ چگونه است؟
واکنش کودکان در برابر جنگ به سن، سطح توسعه روانی و تجربیات فردی آن‌ها بستگی دارد. در هر سن، اهمیت دارد که خانواده، معلمان و مراقبین در صورت بروز هر گونه علائم اضطراب یا مشکل روانشناختی، از مشاوره تخصصی بهره ببرند و محیطی امن و حمایتی برای کودک فراهم کنند. در ادامه، نحوه واکنش‌های معمول کودکان در سنین مختلف آورده شده است:
کودکان کوچک (صفر تا 5 سال):
- توجه کمتر به مفهوم جنگ: کودکان در این سنین ممکن است مفهوم جنگ را درک نکنند، اما به احساسات و استرس خانواده و محیط اطرافشان حساس هستند.
- واکنش‌های جسمانی: اضطراب، بی‌قراری، بی‌خوابی یا تغییرات در عادات غذایی و خواب.
- ارتباط با احساسات: ممکن است احساس ترس، اضطراب، گیجی یا ناامنی نشان دهند؛ حتی ممکن است در واکنش‌های فیزیکی مانند گریه زیاد، شب ادراری یا عادات دیگر بروز پیدا کند.
کودکان در سنین مدرسه (6 تا 12 سال):
- درک مفهوم جنگ: کودکان در این سن ممکن است مفهوم جنگ را بفهمند و احساس ترس، نگرانی و بی‌اعتمادی نسبت به آینده داشته باشند.
- واکنش‌های روانی: اضطراب، افسردگی، اضطراب اجتماعی، ناتوانی در تمرکز، کاهش اطمینان به امنیت خانواده و جامعه.
- سئوال پرسیدن: ممکن است سوالات زیادی درباره جنگ و آینده بپرسند و نیاز به توضیح‌های مناسب و آرام‌بخش داشته باشند.
- رفتاری: افکار منفی، خشم یا پرخاشگری، پسرفت در مهارت‌های روزمره، علاقه‌مندی کمتر به فعالیت‌های بازی و مدرسه.
نوجوانان (۱۳ سال و بالاتر):
- درک کامل‌تر: نوجوانان ممکن است جنگ را بهتر درک کنند و احساس ناامنی، ترس، خشم و غم را تجربه کنند.
- واکنش‌های روانی: اضطراب شدید، افسردگی، احساس بی‌ارزشی، تمایل به انزوا یا هم‌صحبتی، نگرانی درباره آینده و خانواده.
- رفتارها: می‌خواهند درباره جنگ و پیامدهای آن صحبت کنند، ممکن است در فعالیت‌های اجتماعی، تحصیلی یا هنری مشارکت کمتری داشته باشند، یا برعکس، در مسیر فعالانه‌سازی و مبارزه قرار گیرند.
برای کسب اطلاعات بیشتر درمورد تست شخصیت MBTI و پی بردن به تایپ شخصیتی خود می‌توانید به مقاله لینک شده مراجعه کنید.
چگونه به زبان ساده با کودک خود درباره جنگ صحبت کنیم؟
وقتی می‌خواهیم با کودک‌مان درباره جنگ صحبت کنیم، باید از زبان ساده و روش‌های علمی و منطقی استفاده کنیم تا او بتواند بهتر مفهوم را درک کند و احساس امنیت داشته باشد. استفاده از روش‌های علمی، مانند توضیح دادن با نمونه‌های قابل فهم، توضیح تدریجی و دادن فرصت به کودک برای پرسیدن سوالات، به ما کمک می‌کند تا اطلاعات صحیح و قابل فهمی را منتقل کنیم و اضطراب یا نگرانی او را کاهش دهیم.
این رویکرد نه تنها به کودک کمک می‌کند تا مفاهیم پیچیده‌تر را بفهمد، بلکه او را ترغیب می‌کند تا درک درستی از واقعیت‌های سخت داشته باشد و بتواند احساسات خود را بهتر ابراز کند. بنابراین، به کار بردن روش‌های علمی در گفتگوهای سخت، نقش مهمی در حمایت روانی و ایجاد اعتماد کودک دارد.
با آرامش گوش دهید
قبل از اینکه شروع به توضیح کنید، از کودک بپرسید که چه شنیده یا دیده است. این کار باعث می‌شود بدانید از کجا باید شروع کنید. صحبت کردن با کودک می‌تواند شما را متوجه ترس و اضطراب کودک کند و به کودک نیز این امکان را می‌دهد که احساسات خود را ابراز کند.
واقعیت را بگویید، اما متناسب با سن کودک
لازم نیست تمام جزئیات خشونت‌آمیز را بیان کنید. مثلاً برای کودکان می‌توانید بگویید: برخی کشورها یا گروه‌ها اختلاف دارند و متأسفانه این باعث شده که بعضی جاها ناامن شوند. اما ما در تلاشیم که مراقب هم باشیم. جزئیات جنگ و وقایع جنگی را با توجه به سن کودک می‌توانید با او در میان بگذارید.
تأکید بر امنیت کودک
به کودک اطمینان بدهید که در حال حاضر در مکان امنی است و شما، خانواده و مسئولین در تلاش هستند تا امنیت برقرار باشد.
اخبار را کنترل کنید
تماشای بیش از حد اخبار می‌تواند اضطراب کودکان را افزایش دهد. توصیه می‌شود کودکان را در معرض اخبار خام و صحنه‌های خشونت‌آمیز قرار ندهید. برای این کار باید تماشای اخبار را برای خود نیز کاهش دهید یا به بعد از ساعت خواب کودکتان انتقال دهید. درمان استرس و اضطراب با نوروفیدبک در کودکان می‌تواند در راستای بهبود شرایط کودک مفید باشد.
اجازه بدهید احساسات خود را بیان کنند
اگر کودک گریه کرد، ترسید یا سوالات سختی پرسید، واکنش منفی نشان ندهید. اجازه بدهید احساساتش را تخلیه کند و در کنارش باشید.
5 حرفی که نباید به کودک خود در هنگام جنگ بزنید؟
در هنگام جنگ، مهم است که رفتار و نگاهمان نسبت به کودکان با آگاهی از یافته‌های علمی و پژوهشی باشد تا از آسیب‌های روانی و عاطفی جلوگیری کنیم. بر اساس مقالات و تحقیقات علمی، نکاتی که باید از گفتن و انجام آن‌ها خودداری کنیم عبارتند از:
- اظهارنظرهای ترسناک و ناامیدکننده: مانند بیان کردن جزئیات خشونت و ویرانی، زیرا این نوع اطلاعات می‌تواند باعث اضطراب، ترس و نگرانی شدید در کودک شود.
- پوشاندن واقعیات یا نادیده گرفتن احساسات کودک: جلوگیری از دروغ گفتن یا مخفی کردن حقایق اما نباید جزئیات غم‌انگیز را با کودک در میان بگذاریم، زیرا این کار ممکن است اعتماد او را خدشه دار کند و احساس بی‌اطمینانی‌اش را تشدید کند.
- تکرار مداوم تصاویر و اخبار منفی: بیان مداوم اخبار منفی و هشداردهنده می‌تواند منجر به کاهش احساس امنیت و اضطراب دائمی در کودک شود
- انتقاد یا سرزنش در مورد احساسات کودک: نباید کودک را سرزنش کنیم که به خاطر ترس یا احساسات منفی‌اش، نگران است، چون این کار ممکن است احساسات او را انکار کند و باعث رشد اضطراب شوند.
- ایجاد احساس ناامنی با حرف زدن درباره خطرات و تهدیدات بسیار شدید: باید مراقب باشیم که صحبت‌هایمان حس امنیت را در کودک به خطر نیندازد و حالت ترس‌آفرین نداشته باشد، بلکه به شیوه‌ای آرام و آرام‌بخش بیان کنیم.
چطور به کودکان کمک کنیم با اضطراب جنگ کنار بیایند؟
- ایجاد روتین روزانه: داشتن برنامه منظم خواب، غذا، بازی و آموزش باعث ایجاد حس کنترل و ثبات در کودکان می‌شود.
- فعالیت‌های خلاقانه: نقاشی، نوشتن، موسیقی و کاردستی می‌تواند راهی برای بیان احساسات باشد.
- تمرین‌های تنفسی ساده: به کودک آموزش دهید چگونه با چند نفس عمیق آرام شود.
چه زمانی باید از مشاوره کودک کمک دریافت کنیم؟
کمک گرفتن از مشاوره کودک و نوجوان در زمان‌های بحرانی مانند جنگ، یکی از بهترین راه‌ها برای حمایت و محافظت از سلامت روان کودک است. مشاوران متخصص در زمینه روانشناسی کودک، مهارت‌ها و رویکردهای لازم برای کمک به کودک در بیان احساسات، کاهش اضطراب و توسعه مهارت‌های مقابله‌ای را دارند. این جلسات می‌توانند فضای امن و بدون قضاوتی فراهم کنند که در آن کودک بتواند درباره ترس‌ها و نگرانی‌هایش صحبت کند و مکالماتی سازنده و آرام‌بخش با مشاور داشته باشد.
علاوه بر این، مشاوران راهکارهای عملی و راهنمایی‌هایی برای خانواده‌ها ارائه می‌دهند تا بتوانند در خانه شرایط حمایتی و آرامی برای کودکان ایجاد کنند، و به آن‌ها کمک کنند تا بهتر با وضعیت سخت روبه‌رو شوند. استفاده از مشاوره در این دوران بحرانی نه تنها به کاهش اضطراب و استرس کودک کمک می‌کند، بلکه به خانواده‌ها کمک می‌کند تا راه‌هایی مؤثر برای حمایت عاطفی و روانی از فرزندان‌شان بیابند و خطر پیامدهای بلندمدت روانی را کاهش دهند.
اگر مشاهده کردید کودک برای مدت طولانی:
- دچار بی‌خوابی یا کابوس است
- از شما جدا نمی‌شود
- دچار مشکلات گوارشی یا کاهش اشتهاست
- تمایلی به بازی و تعامل ندارد
بهتر است حتماً با روانشناس کودک یا مشاور مدرسه صحبت کنید. مداخله زودهنگام بسیار مؤثر است. کلینیک روانشناسی دکتر حسین بیات نیز در زمینه کودکان و سلامت روان آن‌ها فعالیت گسترده‌ای دارند و شما به عنوان والدین نگران و متعهد به سلامت کودکانتان می‌توانید از آن‌ها کمک دریافت کنید.
جمع‌بندی
در هنگام جنگ، صحبت با کودکان نیازمند حساسیت، آرامش و بهره‌گیری از روش‌های علمی و مناسب سن است. استفاده از زبان ساده، صادقانه و آرام کمک می‌کند تا کودک احساس امنیت کند و احساسات خود را بهتر ابراز کند. مهم است به هیچ عنوان اخبار و تصاویر ترسناک، جزئیات خشونت و نگرانی‌های شدید را به آن‌ها منتقل نکنیم، چرا که ممکن است باعث اضطراب، ترس و ناامنی در آن‌ها شود. به‌جای آن، باید با احترام به احساسات کودک، توضیحاتی آرام و قابل فهم ارائه دهیم و حمایت روانی او را در اولویت قرار دهیم.
در مواردی که اضطراب یا استرس کودک زیاد است، کمک گرفتن از متخصصان روانشناس و مشاوران مجرب، مانند کلینیک‌های روانشناسی و روش‌های نوین درمانی همچون نوروفیدبک، می‌تواند بسیار مؤثر باشد. کلینیک‌های معتبر، از جمله کلینیک نوروفیدبک بیات، با بهره‌گیری از فناوری‌های مدرن و رویکردهای علمی، می‌توانند به کاهش و درمان استرس و اضطراب و مشکلات رفتاری کودکان در دوران‌های بحرانی کمک کنند و احساسات مثبت و آرامش را در آن‌ها تقویت نمایند.
سوالات متداول
1_ آیا لازم است کودک بداند دقیقاً چه اتفاقی در جنگ افتاده؟
نه. مهم این است که بداند شما کنارش هستید و از او محافظت می‌کنید. اطلاعات باید فیلتر شده و متناسب با سن باشد.
2_ اگر کودک سؤال سیاسی بپرسد چه کنیم؟
بسته به سن و درک او، می‌توانید با زبانی ساده ساختار سیاسی را توضیح دهید، اما از طرفداری یا نفرت‌پراکنی پرهیز کنید.
3_ آیا بازی‌های جنگی برای کودکان مضر است؟
در شرایط فعلی، بهتر است بازی‌هایی که شامل خشونت یا شبیه‌سازی جنگ هستند کنار گذاشته شوند، چون ممکن است اضطراب کودک را افزایش دهند.
