دلبستگی در کودکان یکی از موضوعات مهمی است؛ که در تربیت کودکان باید به آن توجه کرد. تاثیر رفتار والدین با کودکان در موفقیت و رشد آنها در تمامی سنین بسیار مهم و تاثیر گذار است. انواع دلبستگی ایمن و نا ایمن در ایجاد رفتارهای سالم در بزرگسالی موثر است؛ به همین علت والدین باید رفتار صحیح با کودک را قبل از فرزندآوری بیاموزند؛ تا بتوانند فرزندانی سالم را تربیت کنند. انواع دلبستگی نه تنها در کودکی بلکه در بزرگسالی نیز موثر است و منجر به ایجاد روابط سالم و دیدگاه مثبت نسبت به جهان پیرامون میشود.
تئوری دلبستگی در کودکان
تئوری دلبستگی در کودکان یک اصطلاح بالینی است و ارتباط روانشناختی پایدار بین انسان‌ها را توصیف می‌کند؛ که این پیوند عاطفی بین کودکان با والدین یا مراقبان ثابت خود ایجاد میشود. دلبستگی یک جنبه اساسی در رشد انسان است و نقش مهمی در شکل دادن و رشد اجتماعی، عاطفی و شناختی هر فرد دارد. هر گونه اختلال و از بین رفتن این دلبستگی می‌تواند از نظر عاطفی و روانی بر کودک تاثیر گذاشته و تا بزرگسالی نیز ادامه پیدا کند.
دلبستگی در کودکان تحت تأثیر عوامل مختلفی از جمله پاسخگویی، ثبات و حساسیت مراقبین در رفع نیازهای کودک است. با توجه به این عوامل می‌تواند وابستگی ایمن یا نا ایمن در کودک ایجاد شود. وابستگی ایمن اساس رشد عاطفی سالم، روابط اجتماعی و تنظیم هیجانات است و باعث تربیت یک کودک سالم میشود. از طرف دیگر وابستگی ناایمن می‌تواند باعث ایجاد مشکل در عواطف، تعاملات اجتماعی و رفاه کلی انسان شود.
فراهم کردن یک محیط مراقبت کننده، پاسخگو و سازگار می‌تواند به تقویت روابط دلبستگی سالم و حمایت از رفاه عاطفی کودکان کمک کند؛ که باعث ایجاد وابستگی ایمن و سالم در کودک میشود. ارزیابی سبک دلبستگی کودکان فقط توسط افراد متخصص و آموزش دیده در این زمینه امکان پذیر است؛ اما والدین نیز باید از انواع دلبستگی و علائم هر کدام مطلع باشند. داشتن اطلاعات درمورد دلبستگی می‌تواند به بهبود رفاه و رابطه سالم کودک و والدین او کمک کند.
آشنایی با چهار نوع اصلی دلبستگی در کودکان
دلبستگی همان طور که اشاره شد به پیوند بین یک کودک و والدین او گفته میشود و تاثیر مستقیم بر روی رشد اجتماعی، عاطفی و توانایی‌های یادگیری کودکان دارد. دلبستگی ایجاد شده در کودک تحت تاثیر عوامل زیادی است و تغییر این عوامل می‌تواند باعث ایجاد انواع مختلف وابستگی در کودک شود.
محققان چهار نوع اصلی دلبستگی را با توجه به رفتارها و واکنش‌های کودکان شناسایی کرده‌اند؛ که شامل دلبستگی ایمن و انواع دلبستگی نا ایمن مانند دلبستگی مقاوم، دلبستگی اجتنابی و دلبستگی نابسامان میشود. از بین انواع دلبستگی بهترین و استانداردترین نوع، دلبستگی ایمن است؛ که به دلیل رفتار و رابطه مناسب والدین با او ایجاد میشود.
دلبستگی ایمن در کودکان
زمانی که والدین نسبت به نیازهای کودک خود پاسخ‌های درستی را ارائه دهند؛ سبک دلبستگی که در این کودک شکل می‌گیرد دلبستگی ایمن است. کودکان دارای دلبستگی ایمن با مراقبان خود پیوند مثبت و سالمی دارند و احساس امنیت، دوست داشتن و حمایت را از طرف والدین خود دریافت میکنند. این کودکان عزت نفس بالایی دارند و در محیط اطراف خود به تنهایی جستجو میکنند و در صورت نیاز از مراقبان خود آرامش و اطمینان دریافت میکنند. آنها پس از جدایی ناراحتی خود را نشان می‌دهند، اما به راحتی پس از وصلت دوباره با والدین آرام می‌شوند.
کودکانی که دارای دلبستگی ایمن هستند؛ اعتقاد دارند که انسان‌ها ذاتا خوب هستند؛ ولی ممکن است گاهی نیز به آنها بی اعتماد شوند. این کودکان در بزرگسالی روابط بلندمدتتری را تجربه میکنند و نسبت به دیگران متعهد و با مسئولیت هستند. این نوع سبک دلبستگی باعث تربیت انسان‌هایی با روابط بین فردی مثبت و واقعی میشود و این انسان‌ها احساس رضایت و خشنودی از زندگی خود دارند. هوش هیجانی بالا نیز با دلبستگی ایمن رابطه مستقیم دارد و باعث میشود فرد بتواند هیجان و احساسات خود را به خوبی شناسایی و کنترل کنند.
نشانه‌ها دلبستگی ایمن در کودکان و بزرگسالان
- اعتماد و اطمینان بالا: این افراد در روابط خود احساس امنیت میکنند و اطمینان دارند که نیازها و خواسته‌هایشان در کنار والدین برآورده خواهد شد.
- کنترل احساسات و عواطف: دلبستگی ایمن به کودکان و بزرگسالان این امکان را می‌دهد که بتوانند مهارت‌های تنظیم عاطفی سالم را در خود رشد دهند و احساسات خود را مدیریت کنند.
- جستجو و خودمختاری: دلبستگی ایمن احساس امنیت را تقویت می‌کند و به افراد اجازه می‌دهد با اطمینان محیط اطراف خود را کشف کنند. این افراد کنجکاو، مستقل و خودمختار هستند.
- نزدیکی در صورت نیاز: این افراد در صورت نیاز به دنبال آسایش و حمایت در کنار والدین خود می‌گردند؛ اما بیش از حد به والدین خود نزدیک نمی‌شوند؛ یا از آنها دوری نمی‌کنند
- مرزهای سالم: افرادی که دلبستگی ایمن دارند در کودکی و بزرگسالی مرزهای سالمی را برای روابط خود تعیین میکنند و به مرزهای دیگران نیز احترام می‌گذارند.
- اعتماد به نفس: یکی دیگر از ویژگی‌های این افراد داشتن عزت نفس و احساس ارزشمندی نسبت به خود است.
دلبستگی نا ایمن مقاوم یا دوسوگرا
دلبستگی مقاوم یا دوسوگرا یکی از انواع دلبستگی نا ایمن است. این دلبستگی در کودکانی ایجاد میشود؛ که والدین در برقراری پیوند عاطفی با آنها رفتار غیرثابتی دارند و باعث شده است این کودکان نسبت به در دسترس بودن و پاسخگویی مراقبین خود مضطرب و نامطمئن باشند. این کودکان در زمانی دوری از والدین احساسا نارضایتی شدیدی دارند و زمانی که به آنها می‌رسند نیز باز هم احساسات متفاوتی را از خود بروز می‌دهند و به دنبال نزدیکی بیش از حد هستند.
این افراد در روابط خود به دیگران اعتماد کافی ندارند و معمولا در بزرگسالی به انسان‌های وابسته‌ای تبدیل می‌شوند. دلبستگی‌های نا ایمن قابل درمان نیستند؛ بلکه این افراد باید با دریافت کمک از طرف افراد متخصص در این زمینه الگوهای رفتاری و دلبستگی خود را به سمت دلبستگی ایمن سوق دهند.
نشانه‌های دلبستگی دوسوگرا
- استرس و اضطراب: این افراد ممکن است به اختلال مزمن استرس و اضطراب دچار شوند؛ زیرا به صورت مداوم نگران طرد شدن هستند. کنترل و درمان اختلال استرس و اضطراب می‌تواند شرایط این افراد را بهبود بخشد.
- ترس از رها شدن: افرادی که دارای دلبستگی دوسوگرا هستند از رها شدن توسط عزیزان خود ترس شدیدی دارند. این ترس باعث وابستگی زیاد فرد به والدین یا دوستان خود میشود.
- وابستگی بیش از حد: یکی دیگر از ویژگی‌هیا این افراد وابستگی بیش از حد نسبت به والدین یا شریک زندگی است. وابستگی در این افراد تا حدی جلو می‌رود؛ که در انجام کوچک‌ترین کارهای روزمره نیز نمی‌توانند به تنهایی عمل کنند.
- ناتوانی در اعتماد داشتن: افراد دارای دلبستگی دوسوگرا ممکن است برای اعتماد کامل به دیگران دچار مشکل شوند و نسبت به نشانه های طرد یا خیانت بیش از حد هوشیار باشند که منجر به یک حالت ناامنی دائمی در روابط آنها میشود.
دلبستگی نا ایمن اجتنابی در کودکان
کودکان مبتلا به دلبستگی اجتنابی تمایل دارند از نظر عاطفی از مراقبان خود دور یا جدا به نظر برسند. آنها ممکن است از جستجوی آرامش یا نزدیکی اجتناب کنند و ممکن است پس از جدایی ناراحتی نشان ندهند. این سبک دلبستگی زمانی می‌تواند ایجاد شود که مراقبان به طور مداوم به نیازهای کودک پاسخ ندهند و کودک را به سرکوب نیازهای دلبستگی خود و متکی شدن به خود سوق دهد. این کودکان ممکن است مستقل و متکی به نظر بسند؛ اما در واقع با ایجاد ارتباطات عاطفی عمیق مبارزه میکنند.
نشانه‌های دلبستگی در کودکان از نوع اجتنابی
- داشتن استقلال: با اینکه معمولا داشتن استقلال یک ویژگی مثبت به نطر می‌آید؛ اما در کودکان دارای دلبستگی اجتنابی می‌تواند باعث دور شدن آنها از والدین خود شود. این کودکان ممکن است در مقابل محبت یا حمایت مراقبین خود مقاومت کنند یا آن را رد کنند.
- بی علاقگی یا اجتناب از تماس فیزیکی: این کودکان ممکن است علاقه یا تمایل کمی به محبت فیزیکی مانند در آغوش گرفتن یا در آغوش گرفتن نشان دهند.
- مشکل در ایجاد روابط نزدیک: کودکان مبتلا به دلبستگی اجتنابی به دلیل تمایل به کم اهمیت جلوه دادن نیازهای دلبستگی و حفظ فاصله عاطفی، ممکن است برای ایجاد روابط عمیق و صمیمی با دیگران دچار مشکل شوند.
- عدم اعتماد به دیگران: این کودکان اعتماد بسیار کمی نسبت به افراد نزدیک خود مانند والدین یا شریک زندگی نشان می‌دهند.
دلبستگی نابسامان
زمانی که نیازهای کودک از طرف والدین خود نادیده گرفته میشود؛ کودک دچار دلبستگی نابسامان یا آشفته میشود. آنها ممکن است ترکیبی از رفتارهای دلبستگی‌های اجتنابی و دوسوگرا از خود نشان دهند و در حضور والدین خود گیج یا ترسیده به نظر می‌رسند. کودکانی که در معرض مشکلات بالینی هستند یا کودکانی که اتفاقات ناگواری مانند از دست دادن والدین، جدایی از والدین و سو استفاده‌های جنسی و روانی را تجربه کرده‌اند بیشتر به این نوع دلبستگی دچار می‌شوند.
علائم دلبستگی نابسامان
- مشکل در ایجاد دلبستگی: این افراد در ایجاد دلبستگی نسبت به دیگران با مشکل روبه‌رو هستند و در ایجاد و حفظ روابط نزدیک با مشکل مواجه می‌شوند.
- عدم وفاداری: با اینکه به نظر می‌آید افرادی که به دلبستگی‌های نا ایمن دچار هستند بیشتر عاشق می‌شوند و یا وابستگی بیش از حد نشان می‌دهند؛ اما ممکن است این افراد به دلیل اینکه ترس شدیدی از خیانت دارند، در انجام خیانت پیش دستی کنند.
- رفتارهای خود تخریبی: افرادی که به دلبستگی نابسامان دچار هستند رفتارهای خودتخریبی مانند آسیب رساندن به خود و سو مصرف مواد را نشان می‌دهند.
جمع‌بندی
دلبستگی در کودکان انواع مختلفی دارد و ممکن است در هر کودک ترکیبی از این دلبستگی‌ها بروز پیدا کند. دلبستگی‌های نا ایمن درمان مشخص و خاصی ندارند؛ بلکه باید تلاش کرد رفتارهای استاداردی که در دلبستگی ایمن وجود دارد را در کودک ایجاد کرد. این کار را می‌توان با دریافت کمک از افراد متخصص و روانشناسان با تجربه به درستی انجام داد. در مرکز روانشناسی و نوروفیدبک بیات روانشناسانی به صورت اختصاصی بر روی رفتار کودکان و استانداردترین روش تربیت فعالیت میکنند و می‌توانند بهترین کمک را برای والدین فراهم کنند.
سئوالات متداول
1_ دلبستگی در کودکان تحت تاثیر چه عواملی است؟
پاسخگویی، ثبات و حساسیت مراقبین در رفع نیازهای کودک از عواملی است که بر روی دلبستگی کودکان تاثیر گذار است.
2_ انواع دلبستگی در کودکان کدامند؟
انواع دلبستگی شامل دلبستگی ایمن و انواع دلبستگی نا ایمن مانند دلبستگی مقاوم، دلبستگی اجتنابی و دلبستگی نابسامان میشود.
3_ دلبستگی ایمن در کودکی باعث ایجاد چه رفتارهایی در بزرگسالی میشود؟
این افراد روابط بلندمدتتری را تجربه میکنند و نسبت به دیگران متعهد و با مسئولیت هستند. دلبستگی ایمن باعث دید مثبت و واقعی انسان نسبت به زندگی میشود.