طرحواره در واقع چارچوب و الگویی است که بر اساس واقعیت یا تجربه به وجود می‌آید و می‌تواند مثبت یا منفی باشد. طرحوارهها به طور معمول در سال‌های ابتدایی زندگی افراد شکل می‌گیرد و در طول زندگی افراد بروز پیدا می‌کنند. بر طبق گفته‌های پروفسور یانگ، روانشناس معروف آمریکایی، طرحوارههای شکل گرفته در دوران کودکی علت اصلی مشکلات رفتاری در افراد هستند. طرحواره درمانی روشی برای از بین بردن طرحوارههای ناسازگار و از بین بردن مشکلاتی است که در دوران کودکی ریشه دارند.
طرحواره درمانی چیست؟
تکنیک طرحواره درمانی برای آن دسته از بیمارانی طراحی شد که به روشهای مرسوم روانکاوی و روان درمانی پاسخ مناسبی نمی‌دهند. این تکنیک بر این باور مبتنی است که طرحوارههای ناسازگار بر اساس تجارب نامطلوب کودکی شکل می‌گیرند و در نهایت باعث می‌شوند تا افراد در سنین بالاتر انتخاب‌های نامناسبی انجام دهند و یا از نظر رفتاری و کنترل احساسات دچار ضعف باشند.
طرحواره درمانی مناسب چه کسانی است؟
طرحواره درمانی ادغامی از چند شیوه قدیمی است که به شما کمک می‌کند تا چرخه‌های تکراری و آسیب‌زا را از بین ببرید. این روش درمانی برای آن دسته از افرادی مورد استفاده قرار می‌گیرد که مشکلات الگویی تکراری مثل برخورد با مشکل در کار دارند و یا دچار مشکلات و مسائل حل نشده از زمان کودکی هستند. علاوه بر این‌ها در افرادی که سایر روشهای روان درمانی پاسخگو نیست؛ طرحواره درمانی می‌تواند کارامد باشد.
مفاهیم کلیدی طرحواره درمانی
طرحواره درمانی سه مفهوم پایه دارد که عبارتند از طرحواره ناسازگار اولیه، سبک‌های مقابله‌ای و ذهنیت طرحواره‌ای.
طرحواره ناسازگار اولیه
این طرحواره شامل اطلاعاتی است که ما درمورد دنیای ناشناخته اطراف خود داریم که در ابتدای رشد شکل گرفته و برای بقا می‌جنگد. وقتی طرحواره‌ای در دوران کودکی شکل می‌گیرد مبنایی برای قضاوت‌ها و تفسیر اطلاعات توسط افراد میشود. به طور مثال فردی که طرحواره بی‌توجهی در او شکل گرفته است، همیشه گمان می‌کند که توسط دیگران مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
سبک‌های مقابله‌ای در طرحواره درمانی
روش‌هایی که فرد برای کاهش ناراحتی و تاثیر طرحوارههای منفی استفاده می‌کند؛ سبک‌های مقابله‌ای نامیده میشود. سبک‌های مقابله‌ای شامل تسلیم، اجتناب و جبران افراطی هستند که در ادامه به توضیح آن‌ها می‌پردازیم.
- تسلیم: فرد به گونه‌ای رفتار می‌کند که در مقابل آن طرحواره تسلیم و سازگار است. این افراد خود را مستحق آن طرحواره می‌دانند. به طور مثال فرد گمان می‌کند که مستحق بی توجهی یا ترد شدن است.
- اجتناب: اجتناب به معنای عدم برخورد با طرحواره و عدم تجربه دوباره آن است. فرد در این سبک به گونه‌ای رفتار می‌کند که طرحواره فعال نشود. به طور مثال فرد برای اجتناب از یک طرحواره به مشروب و یا سرگرمی‌های دیگری روی می‌آورد.
- جبران افراطی: طرحواره جبران افراطی در واقع جبران خواسته‌های خود برای دیگران است. به طور مثال فردی که طرحواره بی‌توجهی دارد سعی می‌کند برای جبران آن بدون شناخت افراد به صورت افراطی به آن‌ها توجه کند.
ذهنیت طرحواره‌ای
در حالتی که یک طرحواره فعال شده و فرد برای محافظت از خود از سبک مقابله‌ای خاصی استفاده می‌کند؛ دچار ذهنیت و افکاری میشود که نشان دهنده فعال شدن یک یا چند طرحواره و استفاده از سبک‌های مقابله‌ای است. ذهنیت‌ها به چهار دسته ذهنیت کودکانه، ذهنیت‌های مقابله‌ای ناکارامد، ذهنیت والد ناکارامد و ذهنیت سالم طبقه بندی می‌شوند.
تکنیک‌های مورد استفاده در طرحواره درمانی
طرحواره درمانی یک روش جدید درمانی است که از ادغام چند روش قدیمی به وجود آمده است. در طرحواره درمانی روانشناس به درمان طرحوارههای منفی که در زمان کودکی در اثر مشکلات عاطفی و تجربیات بد گذشته پدید آمده است می پردازد. در صورتی که هیچ کدام از روشهای درمانی، حتی طرحواره درمانی نیز جوابگو نبود بهترین راه درمان با نوروفیدبک است.
تصویر سازی یا ایفای نقش
در این تکنیک درمانگر خاطرات ناراحت کننده و طرحوارههای ناسازگار را کشف می‌کنند. در این تکنیک مددجو خاطره خود را تصور می‌کند و در ذهن خود گفت و گوهایی خیالی را با کمک درمانگر شکل می‌دهد. این گفت و گوها در نهایت به برخورد با مشکل ختم شده و فرد مراجعه کننده با کمک درمانگر به رفع آن‌ها می‌پردازد. این روش باعث میشود فرد در مواجه با مشکلات در زندگی واقعی بتواند احساسات خود را کنترل و مشکل خود را نیز برطرف کند.
خاطرات روزانه
از افرادی که تحت طحواره درمانی هستند خواسته میشود تا خاطرات روزانه خود را یادداشت کنند. این روش به آن‌ها کمک می‌کند تا طرحواره ناسازگار اولیه فعال شود و فرد احساسات و رفتارهایی را که در آن موقعیت بروز داده است؛ ثبت کند. این دفترچه به طور جلسه‌ای توسط درمانگر مرور میشود و روش‌هایی برای تامین نیاز عاطفی، رفتار درست در مواجه با مشکل و تصمیم گیری منطقی به فرد ارائه میشود.
تکنیک هیجانی
این تکنیک شامل استفاده از احساسات برای درمان است. در جلسات درمانی شما احساسات خود را به طور کامل بیان کرده و سعی می‌کنید آن‌ها را درک کنید. در طرحواره درمانی هیجانی استفاده از روش تصویرسازی هدایت شده نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. به طوری که فرد با ترکیب این دو روش عواطف خود را درک کرده و در مقابل مشکلات احتمالی برخورد بهتری خواهد داشت.
تکنیک بین فردی
تکنیک بین فردی برای بررسی روابط و رفع مشکلات روابط می‌پردازد. شما در جلسات طرحواره درمانی روابط خود را به همراه درمانگر بررسی می‌کنید و روش‌هایی که بر طرحواره تاثیر گذار است را یاد خواهید گرفت. در تکنیک بین فردی مددجو ممکن است به همراه دوست یا شریک خود به جلسات درمانی برود تا مشکلات روابط به صورت دو طرفه برطرف شود. متخصصان مشاور می‌توانند در جلسات زوج درمانی نیز از این روش استفاده کنند.
فلش کارت
در این تکنیک درمانگر فلش کارت‌هایی که حاوی پیام‌های خاصی هستند را به فرد مراجعه کننده نشان می‌دهند. این کارت‌ها در جلسه درمانی تهیه شده و پیام‌های مورد نظر توسط درمانگر بر روی آن نوشته میشود. فلش کارت‌ها به فرد کمک می‌کنند تا نسبت به رفتارهای ذهنی خود کاملا آگاه شوند. افرادی که دچار نوسان خلق، اضطراب، استرس، پرخاشگری، غم، ناامیدی و هیجانات منفی هستند؛ با این ابزار می‌توانند در هر لحظه متوجه حالت روانشناختی خود شده و یاد بگیرند در هنگام مواجه با مشکل عملکرد درستی داشته باشند.
جمع‌بندی
طرحوارههای عمیق و کهنه نیازمند یک درمانگر متخصص و با تجربه برای درمان هستند. شما هموطنان شیرازی میتوانید با مراجعه به مرکز روانشناسی و لورتا نوروفیدبک بیات و گذراندن جلسات درمانی، به کمک درمانگر خود با تله‌ها و مشکلات رو در رو شده و بهترین روش برخورد با آن‌ها را بیاموزید و ذهنیت خود را با استفاده از سبک‌های مقابله‌ای تغییر دهید.
سوالات متداول درمورد طرحواره درمانی
1- تفاوت روانکاوی و طرحواره درمانی در چیست؟
روانکاوی روشی است که به طور معمول در ابتدا استفاده میشود تا مشکلات عاطفی و رفتاری افراد را از ریشه حل کند و طرز تفکر آنان را تغییر بدهد. اما طرحواره درمانی بعد از روانکاوی به وجود آمده است که روانکاوی را نیز در خود جای داده است و به زمان بیشتری برای نتیجه گرفتن نیاز دارد.
2- آیا برای درمان طرحوارهها میتوانیم از روشهای خودیاری نیز استفاده کنیم؟
بله، شما میتوانید با استفاده از کتاب جفری یانگ، روانشناس آمریکایی، که درمورد طرحواره درمانی نوشته شده است خود را شناسایی کنید و با استفاده از تمیرنهای کتاب در مواجه با مشکلات زندگی بهترین راه حل را انتخاب کنید. البته باید توجه داشته باشید که درمورد طرحوارههای عمیق مراجعه به فرد متخصص ضروری است.
3- انواع طرحوارههای ناسازگار کدامند؟
طرحواره رهاشدگی، شرم و نقص، انزوای اجتماعی، وابستگی، جلب توجه، ایثار افراطی، بی اعتمادی، منفی گرایی و… از جمله طرحوارههای ناسازگار می‌باشند.