درمان شناختی رفتاری یا Cognitive behavioral therapy نوعی روان درمانی است که به افراد با مشکلات روانی مختلف کمک می‌کند تا الگوهای فکری منفی و مشکلات روانی خود را درک کرده و منجر به درمان آن شوند. CBT توسط آرون بک در دهه 1960 ابداع شد و از ابتدا نیز این روش بر این ایده استوار بود که افکار، احساسات و اعمال انسان با الگوهای رفتاری سازگار یا ناسازگار او در ارتباط کامل است و افراد می‌توانند با انجام تکنیک‌های درمان شناختی رفتاری الگوهای ناسازگار و منفی خود را به چالش بکشند.
در CBT الگوهای فکری منفی با الگوهای متعادل‌تر و سازگارتر جایگزین می‌شوند و فرد سلامت روان از دست رفته خود را بازیابی می‌کند. اضطراب، افسردگی، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، اختلال وسواس فکری-اجباری (OCD) و اختلالات تغذیه‌ای تعدادی از مشکلات روانی هستند که توسط این روش روان درمانی قابل درمان هستند. این روش درمانی برخلاف برخی دیگر از روش‌های روان درمانی به جای تمرکز بر مشکلات گذشته، بر روی مشکلات و دشواری‌های زمان حال تمرکز می‌کند.
درمان شناختی رفتاری چگونه عمل می‌کند؟
همان طور که گفتیم اصل و اساس CBT این است که؛ الگوهای فکری و احساسی منفی میتواند بر روی افکار، احساسات و اعمال فیزیکی ما تاثیر بگذارد. پس در این روش درمانی با تاکید بر این موضوع الگوهای فکری منفی با الگوهای مثبت جایگزین می‌شود و باعث می‌شود افراد کنترل بیشتری بر روی زندگی خود داشته باشند؛ که منحر به بهبود سلامت روان و افزایش رفاه کلی فرد می‌شود.
فرآیند درمان با CBT معمولا با یک ارزیابی اولیه آغاز می‌شود، تا درمانگر بتواند به فرد کمک کند مشکلات، اهداف و انگیزه‌های خاص خود را شناسایی کند. سپس درمانگر یک رابطه مشارکتی بین مشکلات برقرار کرده و به عنوان راهنما و تسهیل کننده به بیمار کمک می‌کند. از طریق مجموعه‌ای از جلسات، درمانگر باعث می‌شود تا فرد در پاسخ به موقعیت‌های خاص از افکار، عواطف و احساسات فیزیکی خود آگاه‌تر شود. این افزایش خودآگاهی افراد را قادر می‌سازد تا الگوها و تحریفات را تشخیص دهند و آن را درمان کنند.
تاریخچه درمان شناختی رفتاری
درمان شناختی رفتاری یکی از روش‌های درمان انواع اختلالات روانی است که ریشه‌های آن به اوایل قرن بیستم برمیگردد. در دهه‌های 1950 و 1960، موج جدیدی از درمانگران ظهور کردند که رویکرد روانکاوی سنتی را به چالش کشید؛ از جمله این درمانگران می‌توان به آلبرت الیس اشاره کرد که با توسعه رفتار درمانی عاطفی منطقی باعث ایجاد پیشرفت در درمان شناختی رفتاری شد. رویکرد الیس بر شناسایی الگوهای فکری منفی متمرکز بود و اون اعتقاد داشت این موضوع علت اصلی مشکلات روانی است.
تقریبا در همین زمان، فردی دیگر به نام آرون بک که روانپزشک و روان درمانگر بود؛ در حال توسعه رویکرد خود به نام درمان شناختی (CT) بود. کار بک مبتنی بر ایده‌های الیس بود، اما او تأکید بیشتری بر نقش تحریف‌های شناختی و سوگیری‌ها در حفظ مشکلات سلامت روان داشت. در دهه‌های 1970 و 1980 درمان شناختی رفتاری که امروزه از آن استفاده می‌کنیم تشکیل شد و محققان و پزشکان زیادی مانند دیوید برنز، کریستین پادسکی و جودیت بک (دختر آرون بک) در ایجاد تکنیک‌ها و توسعه آن نقش بسیاری داشتند.
کتاب آرون بک با نام شناخت درمانی و اختلالات عاطفی که در سال 1976 منتشر شد یکی از نقاط عطف توسعه و پیشرفت CBT بود و این کتاب به راهنمایی جامع برای درمانگران تبدیل شد. از آن زمان، CBT به یکی از رایج‌ترین روش‌های روان درمانی مورد استفاده و پشتیبانی تجربی تبدیل شده است. این کتاب و روش درمانی موجود در آن طیف وسیعی از مسائل بهداشت روانی، از جمله افسردگی، اضطراب، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) و بسیاری دیگر به کار گرفته شده است.
5 تکنیک طلایی درمان شناختی رفتاری
درمان شناختی رفتاری با تمرکز بر روی مشکل فرد، تلاش می‌کند تا احساسات و افکار فرد در آن زمینه را شناسایی کرده و پس از درک کامل مشکل به دنبال درمان ریشه‌ای آن باشد. در ادامه با تکنیک‌هایی که CBT مورد استفاده قرار می‌گیرد آشنا خواهیم شد. این تکنیک‌ها با توجه به شرایط فرد و طبق تصمیم درمانگر انتخاب می‌شوند.
بازسازی شناختی در درمان شناختی رفتاری
یکی از مهم‌ترین تکنیک‌هایی که در CBT مورد استفاده قرار می‌گیرد، بازسازی شناختی است. در این تکنیک به افراد آموزش داده می‌شود که افکار منفی خود را به چالش بکشند و قالب‌ها و الگوهایی با افکار متعادل‌تر و واقعی‌تر جایگزین کنند. این فرآیند به کاهش شدت احساسی مرتبط با این افکار کمک می کند و در نهایت منجر به رفتارهای سازنده تر می شود.
مواجهه درمانی
این تکنیک شامل قرار دادن تدریجی افراد در معرض موقعیت‌ها و محرک‌های متفاوت می‌شود؛ این کار در یک محیط کنترل شده و امن انجام می‌شود و به افراد کمک می‌کند تا با ترس و اضطراب خود روبه‌رو شوند و نسبت به محرک‌های ترسناک حساسیت زدایی کنند. این تکنیک برای درمان وسواس بدون دارو استفاده می‌شود.
ذهن آگاهی در درمان شناختی رفتاری
تکنیک‌های ذهن آگاهی شامل مدیتیشن و تنفس عمیق می‌شود و به افراد کمک می‌کند تا خودآگاهی بیشتری داشته باشند و بیاموزند که بر زمان حال تمرکز کنند. ذهن آگاهی تاثیر بسیار عمیقی بر روی ایجاد تحول در زندگی افراد و بهبود اختلالات روانی دارد. این روش به درمان استرس و اضطراب نیز می‌کند.
فعال سازی رفتاری
این روش که برای درمان افسردگی و استرس و اضطراب به کار می‌رود؛ به افراد کمک می‌کند که فعالیت‌هایی را که در گذشته از آن لذت می‌بردند و به دلیل وضعیت سلامت روانی متوقف شده است؛ دوباره از سر بگیرند.
ژورنال نویسی و خود مراقبتی
داشتن یک دفتر خاطرات میتواند کمک شایانی به افراد دارای انواع اختلالات روانی بکند و باعث شناسایی الگوها و محرک‌های رفتاری منفی در فرد می‌شود. در این دفتر خاطرات تمام احساسات خود را یادداشت کنید و سپس آن را مطالعه کنید؛ این کار به شما اجازه می‌دهد تا خود را بهتر درک کنید و تغییرات مثبتی در خود ایجاد کنید.
کدام بیماری‌ها با CBT قابل درمان هستند؟
این روش درمانی یکی از موثرترین روش‌های روان درمانی است؛ که با موفقیت توانسته طیف وسیعی از شرایط سلامت روانی و جسمی را تحت پوشش قرار دهد. در حالی که از درمان شناختی رفتاری معمولا برای درمان افسردگی و استرس و اضطراب استفاده می‌کنند؛ در دیگر اختلالات نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
- درد مزمن: CBT میتواند به افراد با آموزش مهارت‌های مقابله، تکنیک‌های آرام‌سازی و راه‌هایی برای اصلاح درک خود از درد، به مدیریت درد مزمن کمک کند.
- اختلالات خواب: درمان شناختی رفتاری مانند درمان اختلال خواب با نوروفیدبک یک رویکرد درمانی غیردارویی موثر در این اختلال است؛ که میتواند با اصلاح عادت‌ها و باروهای اشتباه درمورد خواب منجر به بهبود و درمان بی خوابی شود.
- اختلالات خوردن: CBT یک درمان موثر برای اختلالات خوردن از جمله بی‌اشتهایی عصبی و پرخوری عصبی است؛ که با پرداختن به باورها و رفتارهای تحریف شده مرتبط با غذا و تصویر بدن این کار را امکان پذیر می‌کند.
- تروما: درمان شناختی رفتاری میتواند به افراد کمک کند تجارب آسیب زا را پردازش کرده و با آن کنار بیایند و علائم اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) را کاهش دهد.
- اختلالات روان پریشی: درمان شناختی رفتاری را می‌توان همراه با دارو برای درمان اختلالات روان پریشی، مانند اسکیزوفرنی استفاده کرد. این روش به افراد کمک می‌کند تا مدیریت علائم و بهبود عملکرد خود را امکان پذیر کنند.
مزایای درمان شناختی رفتاری یا CBT چیست؟
درمان شناختی رفتاری یکی از انواع روان درمانی است که در سال‌های اخیر به دلیل اثربخشی آن در درمان طیف وسیعی از اختلالات سلامت روان، شناخت و پذیرش گسترده ای یافته است. مزایای CBT بسیار زیاد است و به همین دلیل استفاده آن توسط روان درمانگران زیادی توصیه می‌شود. در ادامه با برترین مزایای CBT آشنا خواهیم شد.
درمان مشکل محور
درمان شناختی رفتاری یک روش مشکل محور است و به افراد کمک می‌کند تا الگوهای فکری منفی و رفتارها و عادت‌های ناسالمی که منجر به ایجاد مشکلات مربوط به سلامت روان در آن‌ها می‌شوذ را شناسایی کرده و تغییر دهند. این روش باعث می‌شود افراد بتوانند با مشکلات خاص خود مقابله کنند و راه‌های سازگارانه‌تری برای مقابله با موقعیت‌های چالش برانگیز ایجاد کنند.
توانمند سازی در درمان شناختی رفتاری
CBT با آموزش مهارت‌ها و استراتژی‌هایی برای مدیریت علائم، افراد را توانمند می‌سازد و باعث می‌شود کمتر به دیگران برای حمایت عاطفی وابسته باشند. این احساس که افراد می‌توانند احساسات و واکنش‌های خود را کنترل کنند؛ میتواند منجر به افزایش اعتماد به نفس و انگیزه ایجاد تغییرات مثبت در زندگی آن‌ها شود. توانمند سازی افراد نه تنها برای درمان مشکلات روانی آن‌ها ضروری است؛ بلکه برای داشتن یک زندگی سالم و روبه‌رشد نیز ضروری است.
کاهش علائم
مطالعات انجام شده در زمینه درمان شناختی رفتاری نشان داده است که CBT علائم اضطراب، افسردگی، اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) و سایر شرایط سلامت روان را کاهش می‌دهد. درمان شناختی رفتاری با پرداختن به الگوهای فکری و رفتارهای مرتبط با این علائم میتواند منجر به بهبود قابل توجهی در سلامت روان شود. از این روش به شکل ترکیبی برای درمان انواع اختلالات روانی مانند درمان افسردگی، درمان اضطراب و … استفاده می‌شود.
افزایش خودآگاهی
از طریق CBT، افراد به درک عمیق‌تری از افکار، احساسات و رفتارهای خود دست می‌یابند. این افزایش خودآگاهی آن‌ها را قادر می‌سازد تا الگوها را بشناسند و تغییرات مثبتی برای بهبود سلامت روان و رفاه کلی خود ایجاد کنند. افزایش خودآگاهی و ذهن آگاهی نه تنها به درمان اختلالات روانی کمک می‌کند؛ بلکه شما را تبدیل به فردی با احساس رضایت از زندگی می‌کند.
بهبود مهارت‌های مقابله‌ای
یکی از مزایای درمان شناختی رفتاری این است که به افراد کمک می‌کند تا مهارت‌ها و استراتژی‌های مقابله‌ای موثر برای مدیریت استرس، اضطراب و سایر احساسات را می‌آموزد. این مهارت‌ها را می‌توان در موقعیت‌های مختلف به کار برد و افراد را قادر می‌سازد تا چالش‌های زندگی را بهتر بپیمایند.
CBT با پرداختن به الگوهای فکری و رفتارهای اساسی که به مسائل مربوط به سلامت روان کمک می‌کند، مهارت‌ها و استراتژی‌های مورد نیاز برای ایجاد تغییرات مثبت در زندگی را در اختیار افراد قرار می‌دهد. رویکرد مشکل محور، توانمندسازی و مدت درمان کوتاه مدت آن را به گزینه‌ای جذاب برای کسانی که به دنبال یک رویکرد درمانی هدفمند و موثر هستند تبدیل کرده است.
جمع‌بندی
درمان شناختی رفتاری امروزه برای درمان انواع اختلالات و حتی دردهای مزمن مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش با تمرکز بر روی تجربه‌ها زمان حال و افزایش خودآگاهی، عمیق‌ترین تاثیر را بر روی مغز افراد می‌گذارد و میتواند افسردگی، انواع اختلالات اضطرابی و تروما را تحت درمان قرار دهد. دکتر حسین بیات با مدرک دکترای روانشناسی، دارای چندین سال تجربه در روش درمانی شناختی رفتاری و به افراد زیادی با استفاده از این روش روان درمانی کمک کرده است.
سئوالات متداول
1_ نحوه عملکرد درمان شناختی رفتاری چگونه است؟
نحوه عملکرد CBT این است؛ که الگوهای فکری و احساسی منفی میتواند بر روی افکار، احساسات و اعمال فیزیکی ما تاثیر بگذارد؛ پس این روش به دنبال شناسایی و برطرف کردن این الگوهای منفی است.
2_ مهم‌ترین تکنیک‌های مورد استفاده در درمان شناختی رفتاری چیست؟
بازسازی شناختی، مواجهه درمانی، ذهن آگاهی، فعال سازی رفتاری و ژورنال نویسی و خود مراقبتی از مهم‌ترین تکنیک‌های CBT هستند.