آموزش بیان احساسات به کودکان از اهمیت زیادی برخوردار است؛ زیرا کودکان نیز با بسیاری از احساساتی که بزرگسالان تجربه می‌کنند، روبه‌رو می‌شوند. ابراز احساسات در کودکان میتواند نسبت به بزگسالان پیچیدهتر باشد؛ زیرا معمولا واژگان لازم برای بیان احساسات خود را ندارند و فقط می‌توانند از طریق حالات چهره، بدن، رفتار و بازی کردن احساسات خود را بیان کنند. کودکان برای اینکه بتوانند در بزرگسالی از نظر عاطفی سالم و شاد باشند نیاز دارند که احساسات خوب و بد خود را ابراز کنند و والدین باید بستر مناسب برای ابراز احساسات در کودکان را ایجاد کنند.
چرا آموزش بیان احساسات به کودکان مهم است؟
کمک به فرزندتان برای بیان احساساتش میتواند ناامیدی او را کاهش دهد. این موضوع میتواند مشکلات رفتاری را کاهش دهد و همچنین بهزیستی عاطفی کودک شما را بهبود بخشد. احساسات قوی بخشی طبیعی از زندگی است، اما نحوه تفسیر، بیان و پاسخ به این احساسات مهم است. ما هر روز افکار و احساسات خود را به دیگران بیان می‌کنیم و همچنین باید احساسات دیگران را درک کنیم تا بتوانیم با موقعیت آنها همدردی کنیم. احساساتی مانند حسادت، عصبانیت، غم و اندوه میتواند برای کودکان پیچیدهتر باشد و کودکان باید به شکل درستی این احساسات را ابراز کنند.
کودکان از زمانی که به دنیا می‌آیند شروع به یادگیی مهارت‌های عاطفی می‌کنند و به دنبال شناسایی، ابراز و مدیریت این احساسات هستند. بستر مناسب برای ابراز احساسات در کودکان از طریق تعاملات اجتماعی و روابط آنها با بزرگسالان مانند والدین و … باید ایجاد شود. والدین نقش مهم و اساسی در این راه دارند و برای درک احساسات و رفتارهای کودکان باید به آنها کمک کنند. والدین باید به این نکته توجه کنند؛ که تمام احساسات کودک شامل شادی و غم از اهمیت برخوردار است و عدم ابراز آن میتواند رفتارهای منفی، کناره‌گیری اجتماعی و حتی مشکلات جسمی را به دنبال داشته باشد.
آموزش ابراز احساسات به کودکان باعث رشد چه چیزی در کودک می‌شود؟
آموزش ابراز احساسات در کودکان تاثیرات مثبت و عمیقی بر وی رشد عاطفی، مهارت‌های اجتماعی و رفاه کودک دارد. والدین در پروسه آموزش بیان احساسات به کودکشان باید از سرزنش، تحقیر و تنبیه آنها جلوگیری کنند و موفقیت‌های کوچک کودکان را با شور و شوق مورد تشویق قرار دهند. در ادامه با موضوعاتی که با بیان صحیح احساسات در کودکان رشد پیدا می‌کنند، آشنا خواهیم شد.
- افزایش هوش هیجانی: یکی از مهارت‌های لازم در زندگی انسان داشتن هوش هیجانی بالا است. کودکان با یادگیری شناسایی، برچسب زدن و بیان احساسات خود، هوش هیجانی را پرورش می‌دهند. این شامل درک عواطف خود، شناخت احساسات دیگران، مدیریت و تنظیم موثر احساسات است.
- بهبود خودآگاهی: خودآگاهی چیست؟ خودآگاهی به کودکان کمک می‌کند تا وضعیت عاطفی، محرک‌ها و واکنش‌های خود را بشناسند و درک کنند؛ که منجر به درک خود و رشد شخصی بیشتر می‌شود. تشویق ابراز احساسات در کودکان میتواند خودآگاهی و خوداندیشی را در آنها پرورش دهد.
- مدیریت استرس: آموزش بیان احساسات به کودکان ابزارهایی برای مقابله با استرس، اضطراب و موقعیت‌های چالش برانگیز در اختیار آنها قرار می‌دهد. آنها را تشویق می‌کند که به دنبال حمایت، حل مشکل و مشارکت در شیوه‌های مراقبت از خود برای مدیریت احساسات خود باشند.
- ایجاد عزت نفس: هنگامی که کودکان احساس می‌کنند در بیان احساسات خود مورد توجه و حمایت قرار می‌گیرند؛ احساس عزت نفس و اعتماد به نفس در آنها ایجاد می‌شود.
- روابط سالم: وقتی کودکان بتوانند احساسات خود را به‌طور آشکار و صادقانه بیان کنند، برای ایجاد و حفظ روابط سالم مجهزتر می‌شوند. آنها می‌توانند نیازهای خود را بیان کنند، به دیدگاه‌های دیگران گوش دهند و تعارضات را به طور موثر حل کنند.
مهم‌ترین عوامل تاثیر گذار در عدم بیان احساسات در کودکان
احساسات می‌توانند کاملا ناگهانی بروز پیدا کنند و درصورتی که توانایی و مهارت لازم برای ابراز آن را نداشته باشیم، میتواند باعث ایجاد مشکل شود. عوامل متعددی میتواند بر بی میلی یا ناتوانی کودکان در بیان آشکار احساسات خود تأثیر بگذارد. درک این عوامل برای حمایت از کودکان در ایجاد بیان عاطفی سالم بسیار مهم است. برخی از عوامل تاثیر گذار بر روی عدم ابراز احساسات در کودکان را بررسی خواهیم کرد.
تروما
کودکانی که با تروما، بدرفتاری و بی‌توجهی روبه‌رو شده‌اند؛ ممکن است به دلیل ترس، شرم یا عدم اعتماد به دیگران دچار مشکل در بیان احساسات خود شوند. حوادث آسیب زا می تواند توانایی کودکان را برای تنظیم احساسات خود مختل کند و احساس امنیت کافی برای به اشتراک گذاشتن احساسات خود داشته باشد. مقابله با زورگویی در مدرسه که میتواند یکی از تروماهای کودکان باشد در بیان احساسات موثر است.
تاثیرات والدین
مهم‌ترین و تاثیر گذارترین الگو در زندگی کودکان والدین آنها هستند. در صورتی که والدین در بیان و ابراز عاطفی خود توانایی لازم را ندارد؛ الگوهای نامناسبی برای کودکان می‌شوند. نگرش‌ها و رفتارهای والدین نسبت به احساسات میتواند به طور قابل توجهی بر نحوه یادگیری کودکان برای مدیریت و بیان احساسات خود تأثیر بگذارد.
هنجارهای فرهنگی
باورها و هنجارهای فرهنگی پیرامون احساسات می توانند نحوه بیان احساسات در کودکان را شکل دهند. در برخی از فرهنگ‌ها انتظارات ناسالمی در زمینه احساسات وجود؛ به عنوان مثال فرهنگ‌هایی وجود دارند؛ که به طور اقرار آمیزی بر روی خویشتن‌داری و عدم بیان احساسات تاکید دارند. بزرگ شدن در چنین فرهنگ‌های عدم بلوغ عاطفی در کودکان را به دنبال دارد.
سلامت روان
کودکانی که دچار اختلالات روانی مانند اضطراب، افسردگی و دیگر اختلالات هستند؛ ممکن است در ابراز احساسات خود مشکلات بیشتری داشته باشند. این کودکان به دلیل عزت نفس پایین و کشمکش‌های درونی نمی‌توانند به صورت صحیح و تاثیرگذار احساسات مختلف خود را بیان کنند. درمان افسردگی بدون دارو میتواند به کودکان در داشتن زندگی سالم‌تر و شادتر بسیار کمک کند.
ویژگی‌ها شخصیتی
علاوه بر عوامل منفی که میتواند بر روی نحوه ابراز احساسات در کودکان موثر باشد، ویژگی‌های شخصیتی نیز در ابراز احساسات نقش دارند. برخی از کودکان ممکن است به طور طبیعی محتاطتر یا درونگراتر باشند، در حالی که برخی دیگر ممکن است با تکانشگری یا واکنش عاطفی بیشتری دست و پنجه نرم کنند. مشکلات توجه و تمرکز در کودکان در بیان احساسات میتواند موثر باشد.
تکنیک‌های طلایی برای آموزش بیان احساسات به کودکان
حسین بیات روانشناس بالینی در رابطه با اینکه چگونه کودکان را با احساتشان آشنا کنیم می‌گوید: باید کودکان را با احساساتشان آشنا کرد و از آنها خواست در مورد احساسشان حرف بزنند؛ در ابتدا باید به کودک کمک کرد تا بتوانند احساسشان را پیدا کنند مثلاً «از اینکه صبر کردی تا حرف من تمام شود ناراحت شدی؟» یا «از اینکه بابایی تو رو با خودش نبرد غمگینی؟» یا «حتما از اینکه ما تو رو تنها بزاریم می‌ترسی».
به کودکان اطمینان بدهید شما برای شنیدن و تایید احساساتش حضور دارید، مثلاً «توحق داری از دست من عصبانی باشی، چون دوست داشتی تلویزیون نگاه کنی، ولی ما باید به فروشگاه می‌رفتیم و متاسفانه کاریش نمی‌شد بکنیم.»، به وضوح باید به او تاکید کنید که عصبانیت روش خوبی برای ابراز خشم نیست، برای این کار نخست باید با رفتار خود برای بچه‌ها الگو باشید یعنی خودتان وقتی خشمگین می‌شوید، داد و فریاد نکنید. در ادامه با تکنیک‌های آموزش بیان احساسات به کودکان آشنا خواهیم شد.
والدین الگو کودکان
اگر شما به عنوان پدر یا مادر به کودک خود بگویید که وقتی عصبانی است، به جای پرخاشگری احساسات خود را با کلمات بیان کند اما خودتان در عمل اینطور رفتار نکرده و به عنوان مثال در هنگام عصبانیت پس از یک تماس تلفنی گوشی را پرتاب کنید نباید انتظار داشته باشید که فرزندتان به آموزش‌ها عمل کند؛ زیرا بچه‌ها از والدین خود الگوبرداری می‌کنند. کودکان با مشاهده رفتار والدین و بزرگسالان از آنها الگو برداری می‌کنند؛ به همین دلیل بهترین راه آموزش بیان احساسات در کودکان الگو برداری از افراد مناسب است.
آموزش احساسات مختلف به کودکان
با معرفی طیف وسیعی از احساسات و عواطف به کودکان کمک کنید واژگان عاطفی خود را گسترش دهند. کلماتی را برای توصیف احساساتشان مانند خوشحالی، غمگینی، ناامیدی، اضطرب، هیجان و عصبانیت به آنها بیاموزید. درورتی که کودکان با انواع احساسات و چگونگی مقابله با آن آشنا باشند راحت‌تر می‌توانند در مواقع حساس رفتار کنند.
صحبت کردن درمورد احساسات کودک
محیطی امن و بدون قضاوت ایجاد کنید که در آن کودکان احساس راحتی کنند تا افکار و احساسات خود را به اشتراک بگذارند. با گوش دادن فعالانه، ایجاد همدلی و اعتبار بخشیدن به احساسات آنها گفتگوی باز را تشویق کنید. کودکان اغلب با مثال یاد می‌گیرند، بنابراین با به اشتراک گذاشتن احساسات خود به شیوه‌ای سازنده و محترمانه، بیان عاطفی سالم را الگوبرداری کنید. نحوه بیان طیف وسیعی از احساسات از جمله شادی، غم، خشم و ترس را نشان دهید.
جمع‌بندی
آموزش ابراز احساسات به کودکان یک موضوع پیچیده و حساس است و درصورتی که به درستی انجام شود؛ باعث رشد عاطفی کودک می‌شود. در مرکز روانشناسی و نوروفیدبک دکتر حسین بیات دکترای روانشناسی برای مشکلات و موضوعاتی حساسی که میتواند در رشد عاطفی و جنسی کودک تاثیر بگذارد کمک‌های متفاوتی مانند دوره‌های مشاوره در نظر گرفته شده است. بیان احساسات در کودکان میتواند به دلایل مختلف مانند مشکلات روانی و فرهنگ‌های جامعه سرکوب شود. والدین موثرترین افراد در رشد عاطفی و بیان احساسات کودک هستند.
سئوالات متداول
1_ بیان کدام احساسات برای کودکان سختتر است؟
احساساتی مانند حسادت، عصبانیت، غم و اندوه میتواند برای کودکان پیچیدهتر باشد و کودکان باید به شکل درستی این احساسات را ابراز کنند.
2_ عوامل موثر در عدم بیان احساسات در کودکان چیست؟
افزایش هوش هیجانی، بهبود خودآگاهی، مدیریت استرس، ایجاد عزت نفس و روابط سالم میتواند بر روی بیان احساسات کودکان موثر باشد.