اختلال یادگیری در کودکان منجر به ایجاد مشکل در خواندن، نوشتن، فکر کردن و صحبت کردن و … میشود؛ که در 15 درصد از جمعیت ایالت متحده آمریکا وجود دارد. علل ایجاد اختلال یادگیری در کودکان می‌تواند ترکیبی از علل مختلف شامل ژنتیک، محیط، فیزیولوژی و آموزش باشد. اختلال یادگیری در کودکان کاملا قابل درمان است و در صورتی که زود تشخیص داده شود از ایجاد دیگر اختلالات ذهنی و رفتاری در کودکان و بزرگسالان جلوگیری می‌کند.
آشنایی با اختلال یادگیری در کودکان
بسیاری از خانواده‌ها کودکانی با ظاهری طبیعی دارند و رشد جسمی(قد و وزن) و رشد هوشی خوبی دارند. کودکانی کاملا طبیعی که مانند دیگر کودکان بازی می‌کنند و ارتباط اجتماعی تقریبا مناسبی دارند. این کودکان تا قبل از اینکه در محیطهای آموزشی قرار گیرند کاملا نرمال هستند و به عنوان یک کودک سالم در نظر گرفته میشوند. ولی وقتی وارد مدرسه میشوند مشکلات جدی در خواندن و نوشتن و یادگیری نشان میدهند.
اختلال یادگیری در کودکان می‌تواند به شکل نداشتن توانایی کامل در گوش کردن، فکرکردن، صحبت کردن، خواندن، نوشتن یا انجام محاسبه‌های ریاضی ظاهر شود. اختلالات یادگیری ممکن است با حالت‌های مختلف اختلال بیش فعالی همراه با نقص توجه و اختلالات رفتاری نیز همراه شود. در صورت درمان بیش فعالی با ADHD می‌توان احتمال بروز اختلالات یادگیری در کودکان را کاهش داد.
کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری، معمولا از لحاظ هوشی مشکلی ندارند، اما به دلیل نقص در راه‌های پردازش اطلاعات در مغزشان، عملکرد ذهنی پایینی را نشان میدهند. ناتوانی یادگیری مشکلاتی هستند که بر توانایی مغزی در دریافت، پردازش و ذخیره اطلاعات تاثیر می‌گذارد. این مشکلات باعث می شود یک دانش آموز بسیار کندتر از فردی که این مشکل را ندارد، مطالب را یاد بگیرد.
شایع‌ترین علائم اختلال یادگیری
وجود مشکل و اختلال در یادگیری می‌تواند یک مشکلی عادی در کودکان باشد؛ در صورتی که این مشکلات مدت زمان زیادی ادامه پیدا کنند ممکن است کودک به اختلال یادگیری مبتلا باشد. شناسایی و تشخیص انواع اختلالات یادگیری می‌تواند دشوار و پیچیده باشد؛ زیرا این اختلال علائم مشخص و قطعی ندارد. البته این اختلال در سنین مختلف می‌تواند علائمی داشته باشد؛ که در ادامه شایع‌ترین علائم اختلال یادگیری در کودکان را بررسی می‌کنیم. در صورت آگاهی از این علائم امکان تشخیص اختلال یادگیری راحت‌تر و سریع‌تر است.
- ناتوانی در تسلط بر مهارت های خواندن، املا، نوشتن یا ریاضی
- مشکل در تشخیص راست از چپ
- معکوس کردن حروف، کلمات یا اعداد بعد از کلاس اول یا دوم
- مشکل در تشخیص الگوها یا مرتب کردن وسایل مختلف بر اساس اندازه یا شکل
- مشکل در انجام تکالیف مدرسه
- ناتوانی در درک مفهوم زمان
- اختلال و عدم هماهنگی در حرکت
- مشکل در درک و پیروی از دستورالعمل‌ها
- مشکل در به خاطر سپردن مطالبی که تازه گفته شده است
- مشکل در یادگیری الفبا، اعداد، رنگ‌ها، اشکال، روزهای هفته
انواع اختلالات یادگیری در کودکان
اختلال یادگیری در کودکان انواع مختلفی دارد؛ که هر کدام باعث ایجاد مشکل در مهارت خاصی میشوند. اختلال یادگیری در خواندن، نوشتن، ریاضی، حرکت و یادگیری زبان می‌تواند ایجاد شود. این نوع اختلال در صورتی که تحت درمان قرار نگیرد می‌تواند باعث شکست‌های متعدد کودک در زندگی شود. با شناسایی انواع اختلالات یادگیری می‌توانیم از پیشرفت آن جلوگیری کرده و این اختلال را حتی در سنین پیش از مدرسه تشخیص دهیم. در ادامه با شایع‌ترین انواع اختلال یادگیری در کودکان آشنا می‌شویم.
- دیسکلکولیا(Dyscalculia): این نوع ناتوانی منجر به ایجاد مشکل در ریاضی و یادگیری اعداد، درک زمان و استفاده از پول میشود.
- دیسگرافی(Dysgraphia): یکی از انواع اختلالات یادگیری در کودکان دیسگرافی است که بر روی توانایی فرد در نوشتن و مهارت‌های ظریف او تاثیر می‌گذارد. در صورتی که کودک به این نوع اختلال یادگیری دچار باشد؛ علاوه بر نوشتن در سازمندهی افکار خود نیز با مشکل روبه‌رو میشود.
- دیسلکسیا: به اختلال یادگیری در خواندن دیسلکسیا می‌گویند که باعث ایجاد مشکل در خواندن، نوشتن و صحبت کردن میشود.
- اختلالات یادگیری غیرکلامی: کودکان مبتلا به این اختلال در تفسیر نشانه های غیرکلامی مانند حالات صورت یا زبان بدن مشکل دارد و ممکن است هماهنگی ضعیفی داشته باشد.
- دیس فازی و آفازی: یکی دیگر از شایع‌ترین انواع اختلال یادگیری مشکل در زبان است؛ که شامل دیس فازی و آفازی میشود. این افراد در درک زبان گفتاری ضعیف عمل می‌کنند؛ که باعث ضعیف شدن درک نوشتار آن‌ها نیز میشود.
- اختلال پردازش بینایی: این اختلال یادگیری مربوط به توانایی و مهارت در تفسیر اطلاعات بصری است؛ که باعث ایجاد مشکل در خواندن، ریاضی و درک نقسه، نمودار، نماد و تصاویر میشود.
تاثیر اختلال یادگیری بر روی کودکان
در این شرایط والدین افزون بر اینکه با مسائل تحصیلی کودک دست و پنجه نرم می کنند، با رفتارهای پرخطر، بی نظمی، پرخاشگری، مقاومت در برابر پذیرش قانون و رفتارهای افراطی توجه طلبی رو به رو هستند و درواقع مشکل یادگیری کودک در درجه دوم اهمیت قرار گرفته و پدر و مادر از این رفتارها خسته نگران می‌باشند. مشکلات توجه و تمرکز کودکان در مدرسه نیز از دیگر اختلالاتی که می‌تواند ایجاد کند.
به طور کلی، این شرایط ممکن است تاثیر نامطلوبی بر ارتباطات اجتماعی کودک بگذارد؛ زیرا نقطه ضعف در یادگیری می‌تواند اعتماد به نفس او را نشانه بگیرد و باعث بروز نوعی کمرویی در میان هم کلاسی‌ها شود و یا به اضطراب از قضاوت‌های اطرافیان بینجامد. در بعضی از خانواده‌ها که به این مشکل رسیدگی نمی‌کنند، کودک در طولانی مدت ممکن است به افسردگی نیز مبتلا شود.
به طور کلی در صورت عدم درمان اختلالات یادگیری احتمال بروز دیگر اختلالات روانی مانند افسردگی و استرس و اضطراب وجود دارد. بی شک درمان استرس و اضطراب و درمان افسردگی پیچیده‌تر از درمان و رسیدگی به اختلال یادگیری در کودکان است. ابتلا به اختلالات یادگیری در تمام سطوح تحصیلی قابل مشاهده است و هرچه زودتر تشخیص داده شود روند درمان بهتر خواهد بود؛ به همین دلیل توجه به کودکان دوره ابتدایی به ویژه پایه اول و دوم حائز اهمیت است.
چرا کودکان دچار اختلال یادگیری میشوند؟
طبق تحقیقات انجام شده دلیل واحد و خاصی برای بوجود آمدن اختلال یادگیری در کودکان وجود ندارد و علل اختلال یادگیری ترکیبی از دلایل مختلف است. اختلال یادگیری در واقع یک ناهنجاری در سیستم عصبی است که می‌تواند در ساختار مغز یا عملکرد مواد شیمیایی رخ دهد. این ناهنجاری باعث میشود که کودک مبتلا به اختلال یادگیری اطلاعات دریافتی از محیط را متفاوت با دیگر کودکان ارزیابی کند. نقش خواب در تقویت حافظه و یادگیری کودکان نیز بسیار حائز اهمیت است.
تجربه درمانگران به ما ثابت می‌کند که ناتوانی‌های یادگیری، مفهومی چندرشته ای است و پیوند میان کارشناسان رشته‌های گوناگون در این امر می‌تواند منجر به درمان بهتر اختلال یادگیری در کودکان شود. درمان با نوروفیدبک می‌تواند یکی از روش‌های برتر درمان اختلال یادگیری باشد که به دلیل همکاری افراد در رشته‌های مختلف شامل پزشکی و مهندسی ایجاد شده است.
جهت مطالعه بیشتر:
عوامل محیطی
عوامل محیطی بسیاری وجود دارد که می‌تواند به پیچیدگی ناتوانی‌های یادگیری بیفزاید و حتی شاید سبب ساز آن باشد. تغذیه مناسب و سالم کودک از جمله این عوامل است. سرماخوردگی مزمن، مشکلات تنفسی، آلرژی‌ها و همچنین سقوط، آسیب دیدیگی مغزی و یا ضربه واردشده به سر در دوره‌ای که کودک در حال رشد است می‌تواند بر روی ایجاد اختلال یادگیری موثر باشد.
صحبت کردن با کودک و درگیربودن او در فرایندهای کلامی مثل گفت و گوهای روزانه و قصه گویی برای او بسیار رشد دهنده خواهد بود. از سویی دیگر بسیاری از کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری، مضطرب و سرکش هستند و به دلیل ناپایداری دریافت حس محبت در محیط منزل و مدرسه دچار مشکلاتی میشوند؛ بنابراین ایجاد محیطی گرم، صمیمی و حمایت کننده از سوی والدین نقش موثری در بهبود ناتوانی یادگیری کودک دارد.
عوامل فیزیولوژیکی
بسیاری از متخصصان بر این باورند که علل اساسی ناتوانی‌های یادگیری، آسیب دیدگی مغزی شدید یا جزئی و صدمه‌های واردشده به دستگاه عصبی و مرکزی است. برای بررسی دلایل فیزیولوژیکی باید وجود نقص در بینایی، شنوایی و ناهنجاری‌های رفتاری توسط فرد متخصص مورد آزمایش قرارگیرد.
تاثیر آموزش بر روی اختلال یادگیری در کودکان
- تدریس ناکافی و ناصحیح به کودکان
- عدم فراگیری معلم از مهارت‌های لازم برای تدریس درس‌های پایه در مدارس
- توقعات بیش از اندازه بالا یا بسیار پایین معلمان
- برنامه ریزی و طرح برنامه آموزشی ضعیف
- تدریس عملی نادرست
- جای خالی آموزش مهارت‌های اجتماعی، یادگیری و حرکتی و جسمی و نپرداختن به یادگیری‌های زبان شفاهی
تاثیر ژنتیک بر اختلال یادگیری در کودکان
شواهدی در دست است که نشان می دهد ناتوانی‌های یادگیری احتمالا در برخی خانواده‌ها بیش از دیگران دیده میشود. در واقع عوامل ژنتیکی در شمار وسیعی از ناتوانی‌های یادگیری نقش دارد. برای اینکه بتوان از بروز اختلالات گوناگون جلوگیری کرد می‌توان کودکان خانواده‌هایی را که احتمال بروز اختلال در آن‌ها بیشتر است در بدو تولد با حتی پیش از آن مورد ارزیابی ژنتیکی قرارد داد.
عوامل بیوشیمیایی
اختلال‌های گوناگون متابولیکی یکی دیگر از علل اختلال یادگیری در کودکان است؛ مثل هایپوگلیسمی و کم کاری تیروئید. این اختلالات باید توسط فرد متخصص تشخیص داده شده و مورد درمان قرار گیرد تا منجر به ایجاد اختلالات دیگر نشود.
عوامل هنگام و بعد از تولد
از دیگر علل اختلال یادگیری در کودکان می‌توان به اتفاقاتی که حین زایمان که به آسیب دیدن جنین می‌انجامد اشاره کرد. اتفاقاتی مانند سیانوزه شدن کودک و یا بیماری‌های شدیدی که در روزهای اولیه زندگی بعد از تولد دچار میشود مثل زردی‌های شدید می‌تواند در ابتلای کودک به ناتوانی یادگیری موثر باشد.
تاخیر رشد
دیده نشدن نشانه‌های رشد جسمی و شناختی مطابق با سن کودک، می‌تواند یکی از علل اختلال یادگیری در سال‌های آینده باشد. مشکلات برخی از کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری ممکن است از تاخیر رشد در برخی اجزای دستگاه عصبی مرکزی سرچشمه گرفته باشد که این گونه کودکان پس از بزرگ‌تر شدن بر این مشکلات غلبه می‌کنند.
درمان قطعی اختلال یادگیری
اختلال یادگیری برای اینکه به صورت قطعی و کامل درمان شود نیازمند کمک و آموزش تخصصی است. در تشخیص اختلال یادگیری والدین می‌توانند مهم‌ترین و تاثیرگذارترین نقش را اجرا کنند؛ زیرا فرزند خود را بهتر از دیگران می‌شناسند. پس از تشخیص این اختلال که نیازمند نظر تخصصی است؛ زمان درمان این اختلال می‌رسد. روش‌های متفاوتی برای درمان اختلال یادگیری وجود دارد؛ که شامل درمان اختلال یادگیری با نوروفیدبک، درمان دارویی، دریافت مشاوره، گفتار درمانی، کار درمانی و زبان درمانی میشود.
یکی از رایج‌ترین روش‌های درمان اختلال یادگیری آموزش ویژه است؛ که با توجه به ناتوانی کودک طراحی میشود. در این روش از مربیان آموزش دیده و متخصص برای تشخیص و درمان اختلال کودکان استفاده میشود. زمانی که کودک مبتلا به اختلال یادگیری به پزشک مراجعه می‌کندغ اولین کاری که فرد متخصص انجام می‌دهد؛ بررسی نقاط ضعف و قوت کودک است. کودکان مبتلا به اختلال یادگیری ممکن است در یک موضوع مشکل یادگیری داشته باشند و در موضوع دیگری کاملا توانمند و با استعداد باشند؛ به همین دلیل بررسی علایق و نقاط قوت کودکان و پرورش آن اهمیت زیادی دارد.
جمع‌بندی
برای اینکه بتوان اختلال یادگیری در کودکان را در بهترین زمان ممکن شناسایی کرد نیاز به فرد متخصص و روانشناس است؛ تا با زیر نظر گرفتن کودک شما در صورت بروز هرگونه علائم این نوع اختلال را تشخیص دهد و روند درمان را آغاز کند. در مرکز روانشناسی بیات بهترین روانشناسان کودک برای ارزیابی رفتار کودک شما حضور دارند؛ به صورتی که این افراد متخصص تجربه بالایی در برابر کودکان مبتلا به انواع اختلالات یادگیری و ذهنی دارند و بهترین گزینه برای شناسایی و درمان اختلال کودکان هستند. اگر می‌خواهید با روانشناسان مرکز روانشناسی بیات در ارتباط باشید می‌توانید به صفحه تماس با ما مراجعه کنید.
سئوالات متداول
1_ آیا عدم درمان اختلال یادگیری در کودکان منجر به ایجاد اختلالات روانی دیگر میشود؟
در صورت عدم درمان اختلالات یادگیری احتمال بروز دیگر اختلالات روانی مانند افسردگی و استرس و اضطراب وجود دارد.
2_ اختلالات یادگیری در کودکان چه زمانی آشکار میشود؟
کودکان مبتلا به اختلال یادگیری تا قبل از اینکه در محیطهای آموزشی قرار گیرند کاملا نرمال هستند و به عنوان یک کودک سالم در نظر گرفته میشوند؛ ولی وقتی وارد مدرسه میشوند مشکلات جدی در خواندن و نوشتن و یادگیری نشان میدهند.
3_ علل ایجاد اختلال یادگیری در کودکان چیست؟
طبق تحقیقات انجام شده دلیل واحد و خاصی برای بوجود آمدن اختلال یادگیری در کودکان وجود ندارد و علل اختلال یادگیری ترکیبی از دلایل مختلف است.