مشکلات توجه و تمرکز در کودکان یکی از چالش‌های رایج در جوامع امروزی به شمار می‌آید که می‌تواند تأثیرات قابل توجهی بر یادگیری، رشد اجتماعی و کیفیت زندگی آن‌ها داشته باشد. این مشکلات معمولا به صورت نامتمرکز بودن در فعالیت‌های روزمره، عدم توانایی در پیگیری دستورات و به راحتی منحرف شدن از کارها ظهور می‌کند. این مشکلات ممکن است به دلایل مختلفی از جمله عوامل ژنتیکی، محیطی و روانی ایجاد شوند و نیازمند توجه ویژه از سوی والدین، معلمان و متخصصان بهداشت روان هستند.
تشخیص و درمان به موقع مشکلات توجه و تمرکز در کودکان برای جلوگیری از عوارض ثانویه‌ای چون افت تحصیلی، مشکلات رفتاری و اجتماعی بسیار حیاتی است. از این رو، شناسایی علائم اولیه و اتخاذ استراتژی‌های موثر برای بهبود تمرکز و توجه در کودکان امری ضروری به نظر می‌رسد. در این زمینه، برنامه‌های آموزشی و حمایتی می‌توانند ابزارهای موثری برای کمک به این کودکان و خانواده‌هایشان باشند. جنبه‌های روانی و عاطفی مشکلات توجه و تمرکز نیز بسیار مهم است، زیرا بهبود بیان احساسات و عزت نفس کودکان می‌تواند به بهبود توانایی‌های دریافتی و اجتماعی آن‌ها کمک کند.
2 نوع اصلی مشکلات توجه و تمرکز در کودکان
مشکلات توجه و تمرکز در کودکان می‌تواند به شکل‌های مختلفی بروز کند و تأثیرات قابل توجهی بر زندگی روزمره و تحصیلی آن‌ها داشته باشد. دو نوع اصلی مشکلات توجه و تمرکز در کودکان ADD و ADHD است؛ که در ادامه با آن‌ها بیشتر آشنا خواهیم شد.
- اختلال نقص توجه (ADD): اختلال نقص توجه (Attention Deficit Disorder – ADD) یک اختلال یادگیری در کودکان است که معمولاً با مشکلات توجه و تمرکز مشخص می‌شود. در این نوع اختلال کودک دچار فراموشکاری، حواس‌پرتی و عدم توانایی در تمرکز بر فعالیت‌های طولانی مدت است. این اختلال با استفاده از دارو، مشاوره و روان درمانی؛ قابل درمان است.
- اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD): علاوه بر مشکلات توجه، کودکان مبتلا به این اختلال ممکن است رفتارهای بیش‌فعالی و تکانشی نیز داشته باشند. این شامل حرکت مداوم، ناتوانی در نشستن در یک مکان و صحبت زیاد می‌شود. تشخیص ADHD معمولاً بر اساس مشاهده رفتارهای کودک و ارزیابی‌های روانشناختی انجام می‌شود. معیارهای تشخیصی می‌تواند شامل الگویی پایدار از مشکلات توجه و رفتارهای بیش‌فعالی باشد که تاثیرات منفی در زندگی روزمره کودک دارد.
علائم مشکلات توجه و تمرکز در کودکان چیست؟
علائم مشکلات تمرکز در کودکان در مدرسه می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- عدم توجه به جزئیات (اشتباهات غیر عمدی در تکالیف)
- حواس‌پرتی مکرر
- مشکلات در پیگیری دستورات (عدم توانایی در دنبال کردن دستورات)
- عدم توانایی در بازیابی اطلاعات (کودک ممکن است اطلاعات مهم را فراموش کند)
- افت تحصیلی ناگهانی (کاهش شدید یا مداوم در نمرات و عملکرد تحصیلی)
- مدت کوتاه تمرکز
- عدم ترتیب در کارها
- اضطراب و نگرانی
- فقدان انگیزه (کودک ممکن است به نظر بی‌علاقه یا بی‌مهر نسبت به یادگیری و انجام کارهای مدرسه باشد و منجر به اعتیاد کودک به فضای مجازی می‌شود.)
- تغییرات در رفتار اجتماعی
7 مرحله تشخیص مشکلات توجه و تمرکز در کودکان
تشخیص مشکلات تمرکز در کودکان در مدرسه نیازمند توجه به نشانه‌ها و رفتارهای خاصی است که ممکن است نشان‌دهنده وجود این مشکلات باشد. 7 مرحله که در تشخیص مشکلات توجه و تمرکز در کودکان موثر هستند شامل:
- عدم توجه و تمرکز: یکی از نشانه‌های بارز مشکل در تمرکز، عدم توانایی کودک در ماندن در یک فعالیت به مدت طولانی است. کودک ممکن است به راحتی از درس‌های جاری یا فعالیت‌های انفرادی منحرف شود و در طول کلاس حواس‌پرت باشد.
- مشکلات در پیگیری دستورات: کودکانی که به راحتی از دستورات معلمان یا فعالیت‌های گروهی منحرف می‌شوند، ممکن است در درک و اجرای وظایف و تکالیف دچار مشکل شوند.
- کاهش کارایی تحصیلی: افت ناگهانی یا مداوم در نمرات و عملکرد تحصیلی می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات تمرکز باشد. اگر کودک در آزمایش‌ها یا فعالیت‌های کلاسی عملکرد مناسبی نداشته باشد، ارزش بررسی بیشتر دارد.
- اختلال در مدیریت زمان: کودکانی که در تنظیم زمان و انجام تکالیف خود مشکل دارند، ممکن است نیاز به توجه بیشتر در زمینه تمرکز داشته باشند. آن‌ها ممکن است فراموش کنند که تکالیف خود را انجام دهند یا به موقع به کلاس‌ها برسند.
- ناراحتی یا افسردگی: کودکانی که به طور مداوم مشکل در تمرکز دارند، ممکن است احساس ناامیدی یا افسردگی نیز کنند. این احساسات می‌توانند تأثیر منفی بر یادگیری و تعاملات اجتماعی آن‌ها داشته باشند.
- گفتگو با معلمان و متخصصان: ارتباط با معلمان و مشاوران مدرسه می‌تواند به شناسایی نشانه‌ها و رفتارهای خاص کودک کمک کند. این افراد معمولاً تجربه زیادی در تشخیص مشکلات توجه و تمرکز دارند و می‌توانند نکات مفیدی ارائه دهند.
- بررسی سوابق خانوادگی: اگر در خانواده سابقه مشکلات توجه و تمرکز وجود داشته باشد، احتمال بروز این مشکلات در کودک نیز افزایش می‌یابد. این موضوع می‌تواند مورد بررسی قرار گیرد.
اگر والدین یا معلمان نشانه‌های فوق را مشاهده کردند، ممکن است لازم باشد با یک روانشناس یا متخصص بهداشت روان مشورت کنند تا ارزیابی دقیق‌تری انجام شود و اقدامات لازم برای کمک به کودک انجام شود. تقویت هوش هیجانی در کودکان می‌تواند در برطرف کردن مشکلاتی مانند استرس و اضطرا و بی توجهی موثر باشد.
درمان مشکلات توجه در کودکان
درمان بیش فعالی و نقص توجه نیازمند رویکردی چندجانبه است که شامل مداخلات آموزشی، روانشناختی و حتی در برخی موارد دارویی می‌شود. اولین قدم در این راستا، شناسایی دقیق مشکلات و عوامل مؤثر بر آن‌هاست. مشاوره با روانشناسان و متخصصین بهداشت روان می‌تواند به والدین و معلمان کمک کند تا بفهمند که آیا این مشکلات ناشی از اختلالات خاص مانند اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) هستند یا خیر.
یکی از روش‌های مؤثر در درمان بیش فعالی و نقص توجه، استفاده از برنامه‌های آموزشی سازگار است. این برنامه‌ها معمولاً شامل تکنیک‌های مدیریت زمان، ایجاد ساختارهای روزمره، و استراتژی‌های یادگیری فعال می‌شوند. برای مثال، تقسیم تکالیف بزرگ به بخش‌های کوچک‌تر و استفاده از تایمرها می‌تواند به کودکان کمک کند تا تمرکز بیشتری داشته باشند و احساس موفقیت کنند.
در کنار روش‌های آموزشی، مداخلات روانشناختی از جمله رفتاردرمانی و درمان ADHD با نوروفیدبک نیز می‌تواند بسیار مؤثر باشد. این تکنیک منجر به آموزش بیان احساسات، کنترل رفتار، بهبود مهارت‌های اجتماعی و ارتباطی می‌شود. تکنیک‌های آرام‌سازی، مانند تمرین‌های تنفس عمیق و مدیتیشن، نیز می‌توانند به بهبود تمرکز و درمان استرس و اضطراب کمک کنند. در مواردی که مشکلات توجه و تمرکز شدید است، پزشکان ممکن است داروهای مناسب را تجویز کنند.
جمع‌بندی
مشکلات توجه و تمرکز در کودکان در محیط‌های آموزشی می‌تواند بسیار اذیت کننده باشد و تاثیرات منفی بسیار زیادی بر روی موفقیت تحصیلی، روابط اجتماعی و سلامت روانی آن‌ها داشته باشد. این مشکلات می‌توانند به صورت اختلال نقص توجه (ADD) یا اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) بروز کنند و هر یک علائم و نشانه‌های خاص خود را دارند. درمان این اختلالات روانی با استفاده از روش‌های مختلفی در مرکز روانشناسی و نوروفیدبک دکتر بیات انجام می‌شود.
سئوالات متداول
1_ مشکلات توجه و تمرکز در کودکان چند نوع است؟
مشکلات توجه و تمرکز در کودکان شامل دو نوع اختلال نقص توجه(ADD) و اختلال نقص توجه و بیش فعالی(ADHD) می‌شود.
2_ مهم‌ترین علائم کودکان مبتلا به عدم تمرکز در مدرسه چیست؟
عدم توجه به جزئیات (اشتباهات غیر عمدی در تکالیف)، حواس‌پرتی مکرر، مشکلات در پیگیری دستورات (عدم توانایی در دنبال کردن دستورات)، عدم توانایی در بازیابی اطلاعات (کودک ممکن است اطلاعات مهم را فراموش کند) و افت تحصیلی ناگهانی از مهم‌ترین مشکلات کودکان مبتلا به عدم تمرکز در مدرسه است.