اختلال حرکتی کلیشه ای (Stereotypic Movement Disorder) اختلالی است که در 3 تا 4 درصد کودکان ممکن است ایجاد شود. با اینکه این اختلال معمولا در کودکان خردسال ایجاد می‌شود؛ اما می‌تواند در بزرگسالانی که دچار ناتوانی‌های ذهنی یا شرایط رشد عصبی نامطلوب هستند نیز ایجاد شود. این حرکات ممکن است در پاسخ به عوامل استرس‌زا خارجی ایجاد شود و استرس و اضطراب را کاهش دهد. اختلال حرکتی کلیشه ای می‌تواند منجر به اختلال در عملکرد روزانه و آسیب جدی به فرد شود.
آشنایی کامل با اختلال حرکتی کلیشه ای
اختلال حرکتی کلیشه ای یا تکراری یک اختلال عصبی است که با حرکات تکراری، ریتیمیک و غیر ارادی مشخص می‌شود. اختلال حرکت کلیشه ای می‌تواند شامل ضربه به سر، تکان دادن دست یا قسمت دیگری از بدن، تکان دادن انگشتان یا چرخاندن ان‌ها و در آغوش گرفتن خود باشند. با اینکه تصور می‌شود این حرکات بی هدف هستند و الگو خاصی ندارند؛ اما در قسمت‌ها و با الگوهای قابل پیش بینی اتفاق می‌افتند. این حرکات ممکن است چند بار در روز ظاهر شوند و چند ثانیه یا چند دقیقه طول بکشند.
این اختلال همان طور که گفته شد معمولا کودکان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اما می‌تواند در بزرگسالان نیز رخ دهد. اختلال حرکتی تکراری اغلب همراه با سایر اختلالات عصبی رشدی مانند اختلال طیف اوتیسم، ناتوانی ذهنی یا اختلال پردازش حسی همراه می‌شود. این اختلال می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر زندگی روزمره داشته باشد؛ زیرا حرکات تکراری می‌تواند در تعاملات اجتماعی، فعالیت روزانه و خواب فرد اختلال ایجاد کنند و حتی منجر به آسیب‌های فیزیکی، اسکلتی عضلانی و پوستی شوند.
احتمال ایجاد اختلال حرکتی در کودکان پسر با اختلالات عصبی مغزی و عقب ماندگی‌های رشدی و ذهنی بیشتر است. یکی دیگر از عواملی که می‌تواند بر روی ایجاد این اختلال موثر باشد صدمات سر در هنگام نوزادی و همین طور استفاده مادر باردار از مواد مخدری مانند کوکائین و آمفیتامین‌ها است. علت دقیقی برای ایجاد این اختلال وجود ندارد؛ اما ناهنجاری‌های مختلفی که بر روی نواحی خاصی از مغز که مسئول کنترل حرکتی، پردازش حسی و تنظیم هیجانی ایجاد می‌شوند؛ می‌تواند موثر باشد.
مهمترین علائم اختلال حرکتی کلیشه ای
علائم اولیه این اختلال شامل حرکات تکراری و بی هدفی است که ناشی از بیماری یا عارضه جانبی دارویی خاص نباشند. این علائم معمولا در سه سال اول زندگی کودک ظاهر می‌شود و ممکن است با گذشت زمان از بین برود و یا تا بزرگسالی ادامه پیدا کند. حرکات تکراری می‌تواند شامل حرکات ساده مانند تکان دادن دست، ضربه زدن به سر و … باشد و یا ترکیبی از چند حرکت ساده باشد. این علائم ممکن است زمانی که فرد هیجان زده، خسته، بی حوصله است یا دچار استرس و اضطراب می‌شود؛ بیشتر شود.
علائم حرکتی می‌تواند شامل:
- تکان دادن بدن
- تکان دادن دست و بازو
- بالا انداختن شانهها و تکان دادن شانهها با الگوهای مشخص
- تکان دادن انگشتان
- پیچیدن مو
- تکان دادن و کوبیدن سر
- دندان قروچه
- مکیدن، لیسیدن و حرکت زبان و لب‌ها
- ایجاد صداهایی با دهان
- مکیدن انگشتان و اشیا
- کوبیدن پاها و راه رفتن روی نوک پنجه یا پاشنه
- پوشاندن و گرفتن چشم‌ها و گوش‌ها
- جویدن ناخن
- ضربه زدن به خود
- گاز گرفتن خود
- تکرار کردن کلمات و جمله‌ها
تشخیص و درمان اختلال حرکتی کلیشه ای چگونه است؟
در صورتی که کودک شما حرکات عجیب و غریبی از خود نشان می‌دهد باید برای معاینه به پزشک مراجعه کنید. پزشک متخصص با پرسیدن سئوالاتی درمورد علائم و اختلالات کودک از جمله توصیف حرکات، دلیل شروع و زمان به پایان رسیدن آن به اطلاعات دقیقی می‌رسد.سپس با انجام معاینه فیزیکی و تست‌های روانشناسی وجود یا عدم وجود اختلال حرکتی کلیشه ای را بررسی می‌کند.
درمان اختلال حرکتی کلیشه‌ای معمولا شامل یک برنامه ترکیبی از مداخلات رفتاری، روانشناختی و پزشکی است. هدف اصلی درمان کاهش فراوانی، شدت و تأثیر حرکات کلیشه ای بر زندگی روزمره است. دارو درمانی و روان درمانی از مهمترین روش‌های کنترل و مهار اختلال حرکتی کلیشه ای است. تکنیک‌های مدیتیش، تنفس عمیق و درمان استرس و اضطراب نیز می‌تواند موثر باشد.
روان درمانی
روان درمانی، مانند درمان شناختی رفتاری (CBT) می‌تواند در مسائل عاطفی و روانشناختی کمک کننده باشد و در ایجاد و حفظ رفتارهای حرکتی سالم‌تر موثر است. این روش درمانی به فرد کمک می‌کند تا هر چه بهتر الگوهای حرکتی خود را بشناسد و در کاهش یا توقف حرکات تکراری تلاش کند. درمان شناختی رفتاری نیز به فرد در شناسایی و تغییر الگوهای فکری غیرمفید و ناسالم کمک می‌کند.
دارو درمانی
در صورتی که کودک نسبت به روان درمانی پاسخ مناسبی ندهد؛ از دارو درمانی نیز در کنار روان درمانی استفاده می‌شود. با این حال داروی مشخص و خاصی برای درمان این اختلال وجود ندارد و از داروهایی که در درمان افسردگی، استرس و اضطراب و اختلال بیش فعالی استفاده می‌شوند؛ در درمان این اختلال نیز استفاده می‌کنند.
جمع‌بندی
در صورت آشنایی با علائم اختلال حرکتی کلیشه ای تشخیص و روند درمانی آن با سرعت بیشتری انجام می‌شود و احتمال بهبود را افزایش می‌دهد. در صورتی که برای درمان کودک خود به کمک نیاز دارید می‌توانید از مشاوران مرکز روانشناسی و نوروفیدبک بیات کمک دریافت کنید. درمان با نوروفیدبک یکی از به روز ترین روش‌هایی است که این کلینیک بر روی استفاده از آن تاکید دارد.
سئوالات متداول
1_ اختلال حرکتی کلیشه ای چیست؟
اختلال حرکتی کلیشه ای یا تکراری یک اختلال عصبی است که با حرکات تکراری، ریتیمیک و غیر ارادی در کودکان خردسال مشخص می‌شود.
2_ مهمترین علائم اختلال حرکتی کلیشه ای کدامند؟
تکان دادن بدن، تکان دادن دست و بازو، بالا انداختن شانهها و تکان دادن شانهها با الگوهای مشخص، تکان دادن انگشتان، پیچیدن م، تکان دادن و کوبیدن سر از مهمترین علائم این اختلال هستند.