هوش هیجانی یا EQ چیست؟
هوش هیجانی شیوه برخورد افراد با مسائل و فراز و نشیب‌های زندگی است که شامل شناخت، کنترل عواطف و هیجان‌های خود میشود. به عبارتی EQ مجموعه‌‌ای از خصوصیات شخصیتی است که در سرنوشت و سبک زندگی فرد موثر است. این خصوصیات شخصیتی موجب میشود که فرد از شیوههای مناسب برای گذران زندگی و مراحل آن استفاده میکند.
هوش هیجانی شامل مهارت‌های درون فردی است که فراتر از دانش‌های پیشین است؛ دانش‌های پیشین شامل بهره‌ی هوشی و مهارت‌های فنی و حرفه‌ای میشود. افزایش هوش هیجانی منجر به رضایت بیشتر از زندگی و شاداب بودن، داشتن ارتباط بهتر با اطرافیان و قدرت سازش بیشتر با مشکلات عاطفی و هیجانی، داشتن زندگی عاطفی غنی‌تر، دلسوز و پر ملاحظه بودن، افزایش مسئولیت پذیری و افزایش دیدگاه مثبت میشود.
هوش هیجانی برای اولین بار در سال 1990 در دوران روانشناسی جان مایر و پیتر سالووی مطرح شد. در این دوره اعتقاد بر این بود که کسانی که از EQ برخوردار هستند توانایی بهتری برای کنترل عواطف خود و دیگران دارند. افراد از از لحاظ میزان بهره هوش هیجانی متفاوت از یکدیگر هستند و این تفاوت به شیوههای گوناگون در زندگی آنها نمود پیدا کند. روانشناسان متفاوتی درمورد EQ تعریف‌هایی را ارائه داده‌اند که در ادامه تعریف دانیل گلمن را بررسی خواهیم کرد.
هوش هیجانی از نگاه دانیل گلمن
آنچه معمولا به عنوان تعریف هوش هیجانی می‌شنویم تعریف دانیل گلمن است. گلمن در نخستین تعریفی که از این موضوع ارائه داد هر چیز خوبی را که درون انسان وجود داشت در دایره EQ قرار داد. اولین تعریف دانیل گلمن از EQ در سال 1995:
(هوش هیجانی شامل تواناییهایی مثل انگیزه دادن به خود، پشتکار در شرایط دشواری و سرخوردگی، کنترل رفتارهای تکانشی، به تأخیر انداختن خواستهها، تنظیم هیجانات، جلوگیری از غلبهی استرس بر قدرت فکر کردن، همدلی با دیگران و امیدواری است.)
پس از گذشت زمانی گلمن با اصلاح تعریف اولیه خود تعریفی کوتاه‌تر و مختصرتر ارائه داد:(هوش هیجانی مجموعه تواناییهایی است که به ما کمک میکنند هیجانات را در خود و دیگران، تشخیص داده و تنظیم کنیم.) دانیل گلمن در سال 2017 کتابی به نام Everyday Emotional Intelligence نوشت که در آن EQ را در 5 مولفه قرار داد.
خودآگاهی(آگاهی از عواطف و هیجان خود)
خودآگاهی و شناسایی نوع و شدت احساسات، نقاط ضعف و قوت، انگیزه‌ها و ارزش‌هایمان بخش مهمی از هوش هیجانی است. فردی که احساسات خود را به راحتی شناسایی میکند، واکنش سریع‌تری در برخورد با مسائل دارد. تا زمانی که فرد با تاخیر و با مشکل از احساسات خود سر در می‌‌آورد، امکان اداره و کنترل این احساسات نیز در او با تاخیر همراه خواهد بود. سرعت عمل در اجرای این مراحل بالا بودن EQ فرد را نشان می‌‌دهد.
خود تنظیمی(مدیریت بر هیجان و عواطف)
افرادی که EQ بالاتری دارند، راحت‌تر از دیگر افراد احساسات خود را کنترل میکنند. قدرت بیشتری برای تحت اختیار درآوردن عواطف خود دارند و اجازه نمی‌دهند عواطف آنها بیش از حد لازم و در سطح افراطی عمل کند یا پسروی عاطفی داشته باشند. آنها به راحتی خشم خود را کنترل کرده و آن را در مسیر درست برای تخلیه و رسیدن به نتیجه مناسب هدایت میکند. زود و بی دلیل مضطرب نمی‌‌شوند و در این موارد می‌‌دانند که چگونه باید آرامش خود را حفظ کنند.
مدیریت روابط اجتماعی
افرادی که از هوش هیجانی بالاتری برخوردارند، از لحاظ روابط اجتماعی بسیار موفق هستند. این افراد در روابط خود راحت، فاقد اضطراب و خونگرم عمل میکنند و دیگران در ارتباط با این افراد احساس راحتی و آرامش میکنند و معمولا تمایل بیشتری برای ادامه ارتباط با این افراد دارند. در حالی که افرادی که دارای هوش هیجانی پایین‌تری دارند، اغلب روابط آنها در همان مراحل اولیه با شکست مواجه میشود و روابط خشک و سردی را تجربه میکنند.
خود انگیزشی
خود انگیزشی به این معنی است که فقط در زمان موفقیت انگیزه نداشته باشیم؛ بلکه با شکست هم توانایی حفظ انگیزه خود را داشته باشیم. برخی از تیپ‌های شخصیتی به صوت ذاتی اعتماد به نفس بیشتری دارند و بیشتر به خود انگیزه می‌دهند؛ با انواع تیپ‌های شخصیت در تست شخصیت MBTI آشنا شوید.
همدلی یا دیگر آگاهی
در این بخش از هوش هیجانی گلمن بیشتر بر روی توانایی درک و همدلی با دیگران اشاره میکند. فردی که دارای همدلی یا دیگر آگاهی بالا است میتواند وضعیت احساسی دیگران را درک کرده و بتواند از دریچه چشم دیگران جهان را ببیند. مثلا اگر دوست شما ناراحت است و رفتار خوبی با شما نداشته است باید خود را در جایگاه او قرار دهید و ببینید که رفتار او چه دلیلی دارد.
افزایش هوش هیجانی با 3 راه کار طلایی
EQ به ما کمک میکند در محل کار، زندگی و روابط خود بهتر عمل کنیم و افزایش هوش هیجانی میتواند از ما فردی موفق‌تر در زمینه‌های مختلف ایجاد کند. EQ در واقع توانایی تشخیص احساسات، درک احساسات و درک اینکه چگونه احساسات شما بر روی افراد دیگر میتواند تاثیر بگذارد.
افزایش هوش هیجانی باعث میشود در شرایط استرس‌زا بتوانید احساسات خود را کنترل کنید و با آرامش بهترین راه حل را برای مشکل خود پیدا کنید. افرایش هوش هیجانی در افراد منجر به شناخت بهتر خود و دانستن بهتر نیازهای عاطفی دیگران میشود. EQ میتواند به صورت ذاتی در افراد وجود داشته باشد و یا به وسیله تربیت والدین در افراد ایجاد شود؛ البته می‌توان در هر زمانی این هوش را با استفاده از راه کار‌های طلایی و تاثیرگذار افزایش داد.
گوش دهید تا درک کنید
یکی از کارهایی که میتواند باعث افزایش هوش هیجانی شود؛ این است که به جای تصمیم گرفتن با عجله به سخن‌ها و کلمات به خوبی گوش دهیم و سعی در دانستن مفهوم آن داشته باشیم. گوش دادن فعالی یک هنر است و افرادی با EQ بالا از آن برخوردار هستند.
باید در برخورد با افراد دیگر فروتنانه به سخنان آنها گوش دهید؛ به این معنی که بگذارید در کمال آرامش فرد صحبت کند و شما با سکوت کاملا به او توجه کنید تا فرد احساس شنیده شدن کند؛ در این صورت می‌توانید تاثیر بیشتری روی افراد داشته باشید و این موضوع افزایش هوش هیجانی را در پیش دارد.
خودشناسی بهترین راه افزایش هوش هیجانی
هوش هیجانی ویژگی درون شماست و برای اینکه بتوانید آن را افزایش دهید باید از درون خود آگاه باشید. برای اینکه بتوانید بهترین نوع ارتباط را با دیگران و احساسات آنها برقرار کنید باید بتوانید بهترین رابطه را با خود داشته باشید و احساسات خود را به راحتی درک کنید.
اگر بتوانید نقطه‌های نقص و قوت خود را بشناسید و سعی در رشد دادن آن بکنید می‌توانید زندگی خود را دگرگون کنید. راه های خودشناسی میتواند دشوار باشد ولی با گذشت زمان و با شناخت خود قدرت بیشتری پیدا می‌کنید و می‌توانید باعث افزایش هوش هیجانی خود شوید.
بروز صحیح احساسات
یکی از نشانه‌های بالا بودن EQ این است که فرد میتواند احساسات خود را به خوبی بیان کند و از ابراز احساسات خود احساس ضعف نمی‌کند. افرادی که هوش اجتماعی پایینی دارند نمی‌تواند احساسات خود را بیان کنند؛ زیرا از قضاوت شدن می‌ترسند.
وقتی فردی دارای هوش هیجانی بالا است میتواند از دیگران و استعداد و توانایی‌های آنها تعریف کرده و احساس ضعف نکند. افراد با EQ بالا اگر احساس غمگینی یا ناراحتی داشته باشند؛ آن را بیان میکنند و از دیگران می‌خواهند با آنها همدلی کنند.
هوش هیجانی یکی از انواع هوش‌های موجود در آدمیزاد است که در زندگی و روابط افراد بسیار کمک کننده است و افزایش آن اثرات مطلوبی را به دنبال دارد. دکتر حسین بیات که یکی از روانشناسان محبوب و با تجربه شیراز است هوش هیجانی را یکی از عوامل موفقیت می‌داند و تلاش برای افزایش آن را بسیار توصیه میکنند. اگر می‌خواهید انواع جلسات مشاوره فردی را از مرکز روانشناسی و لورتا نوروفیدبک بیات دریافت کنید می‌توانید با مراجعه به صفحه تماس با ما درخواست خود را ثبت کنید.
سئوالات متداول
1- تعریف اولیه دانیل گلمن درمورد هوش هیجانی چیست؟
(هوش هیجانی شامل تواناییهایی مثل انگیزه دادن به خود، پشتکار در شرایط دشواری و سرخوردگی، کنترل رفتارهای تکانشی، به تأخیر انداختن خواستهها، تنظیم هیجانات، جلوگیری از غلبهی استرس بر قدرت فکر کردن، همدلی با دیگران و امیدواری است.)
2- بهترین راه افزایش هوش هیجانی چیست؟
خود شناسی بهترین راه افزایش هوش هیجانی است؛ برای اینکه بتوانید بهترین نوع ارتباط را با دیگران و احساسات آنها برقرار کنید باید بتوانید بهترین رابطه را با خود داشته باشید و احساسات خود را به راحتی درک کنید.
3- همدلی یا دیگر آگاهی چیست؟
همدلی یا دیگر آگاهی یکی از مولفههای EQ است. فردی که دارای همدلی یا دیگر آگاهی بالا است میتواند وضعیت احساسی دیگران را درک کرده و بتواند از دریچه چشم دیگران جهان را ببیند.