رشد اجتماعی فرآیند و مسیری است که همه افراد آن را طی می‌کنند و تعامل با دیگر افراد را فرا می‌گیرند. در مسیر رشد و بزرگ شدن، افراد به رشد اجتماعی که شامل آگاهی، مهارت‌های اجتماعی، روابط اجتماعی، شکل‌گیری ارزش‌ها و باور‌ها است می‌رسند. رشد در واقع عبارت است از مجموعه تغییرات منظم در ساختار موجودات زنده که با توسعه و پیشرفت همراه است که در انسان این تغییرات هم جسمی و هم روانی است.
رشد اجتماعی چیست؟
رشد در انسان‌ها مجموعه تغییرات جسمی و روانی است که موجب می‌شود، فرد به تعادل جسمانی و روانی دست یابد و پیرو آن به کمال برسد. رشد اجتماعی و یا توسعه اجتماعی به سطحی از مهارت در جنبه‌های مختلف زندگی می‌گویند که بتوانیم با افراد جامعه در محیط‌‌های مختلف دانشگاه و کار و… به راحتی زندگی کنیم و سازگاری داشته باشیم. میزان ارتباط موثر و درست با دیگران، معیار اندازه‌گیری رشد اجتماعی افراد است. انسان ذاتا موجودی اجتماعی است و از طریق رشد اجتماعی است که هویت اجتماعی کسب می‌کند.
مراحل رشد اجتماعی
یکی از روانشناسان بزرگ جهان، اریک اریکسون است که یک نظریه پرداز و روانکاو معروف است، نظریه مراحل رشد روانی-اجتماعی را ارائه کرد. اریکسون بر این باور بود که انسان‌ها از آغاز تولد در فرایند اجتماعی شدن هشت مرحله را طی می‌کنند.
نوباوگی(اعتماد در برابر بی اعتمادی)
همانطور که می‌دانید نوزادان از بدر تولد تا یک سالگی می‌آموزند که برای به دست آوردن نیازهای خود نظیر غذا، مراقبت، محبت و آرامش به والدین خود یا به طور کلی به مراقبین خود اعتماد کنند. در همین راستا والدین باید نیازهای نوزاد خود را به خوبی برطرف کنند تا حس اعتماد در کودکان شکل گیرد.
اوایل کودکی(استقلال در برابر شرم و شک)
پس از گذراندن دوره نوباوگی، کودکان وارد دوره استقلال می‌شوند و به عبارتی کودکان در یک یا دو سالگی یاد می‌گیرند خودشان غذا بخورند، به تنهایی بازی کنند و یا حتی اگر هنوز یاد نگرفته‌اند، در راه مستقل شدن تلاش می‌کنند. حال اگر در این دوره کودک خود را بیش از حد محدود کنید، ممکن است در رابطه با توانایی‌های خود دچار شرم و شک شود و در نهایت نتواند در آینده به خود مختاری دست یابد. در نظر داشته باشید که این دوره در رشد اجتماعی کودکان بسیار تاثیرگذار است.
بازی(ابتکار در برابر احساس گناه)
این دوره که معمولاً در سنین سه تا پنج سالگی کودکان اتفاق می‌افتد، در واقع زمان پیشرفت توانایی ذهنی و حرکتی کودکان شما است. کودکان در این دوره برای شروع برنامه‌های خود و انجام کاری از حس مسئولیت پذیری بیشتری برخوردار می‌شوند. والدین نیز می‌بایست در این دوره ابتکار عمل را در کودکان تقویت کنند و همچنین نباید اجازه داد که حس خطاکاری و گناه در کودکان شکل بگیرد تا رشد اجتماعی کودکان به خوبی تقویت شود.
مدرسه(سخت کوشی در برابر حقارت)
سن ۶ تا ۱۱ سالگی، سن درک احساس ارزشمندی است. در واقع در این دوره کودک می‌آموزد توقعات مدرسه و خانواده را برآورده کند، به وسیله فعالیت‌هایی که در این دوره انجام می‌دهد و روابطی که با دوستان خود برقرار می‌کند، احساس ارزشمندی کند؛ اما در نقطه مقابل اگر کودک شما در برقراری ارتباط با دیگران احساس مشکل کند، دچار احساس حقارت خواهد شد.
نوجوانی(هویت در برابر سردرگمی نقش)
نکته مهمی که باید درباره رشد اجتماعی نوجوانان بدانید، این است که در سنین ۱۲ تا ۱۹ سالگی، والدین می‌بایست احساس خودقدرتمندی را در فرزندان ایجاد کنند تا از سردرگمی آن‌ها درباره هویت و نقش خود در زندگی، جلوگیری کنند.
جوانی(صمیمیت در برابر انزوا)
یکی از مهم‌ترین دوره‌هایی که در رشد اجتماعی افراد بسیار موثر است، دوره جوانی است. ۲۰ تا ۳۰ سالگی زمانی است که فرزندان شما باید نحوه ایجاد یک رابطه نزدیک و معنادار را با دیگران پیدا کنند.
بزرگسالی(زایندگی در برابر رکود)
سنین بین ۳۱ تا ۶۰ سالگی را بزرگسالی گویند. این مرحله مربوط به زمانی است که افراد رشد اجتماعی خود را کرده باشند، جایگاه خود را در جامعه پیدا کرده باشند و مسئولیت کارهایی که تا به حال انجام دادند را پذیرفته باشند. رایج‌ترین ویژگی سازگار این دوره، زایندگی است که به صورت دستاوردها، اندیشه‌های تازه و یا آفریدن انسان‌های دیگر می‌باشد. رکود، نقطه مقابل این ویژگی‌های سازگار نظیر صمیمیت، هویت و زایندگی است و پس از گذراندن رشد اجتماعی، زمانی که فرد بیش از حد در خود فرو برود یا تبدیل به فردی راحت طلب شود، احساس رکود در وی پرورش خواهد یافت.
پیری(انسجام در برابر ناامیدی)
به گفته اریکسون، ۶۰ سالگی به بعد دوره پیری است و آخرین بحران‌های هویت در این دوره تجربه می‌شود، انسجام در برابر ناامیدی است. این دوره که آخرین مرحله از رشد اجتماعی است نمایانگر نبرد انسجام و ناامیدی است. به عبارتی دیگر افراد پس از رسیدن به این دوره، معمولاً احساس ناامیدی را تجربه می‌کنند؛ اما افرادی که در پیش‌تر هویت نیرومندی ایجاد کرده باشند، با صمیمیت آشنا شده باشند و از افراد دیگر یا اشیا مراقبت کرده باشند در این دوره بر ناامیدی غلبه خواهند کرد و احساس انسجام را تجربه می‌کنند. بهتر است بدانید که انسجام به معنای احساس کامل بودن و یکپارچگی است و به نوعی توانایی یکپارچه کردن احساس«من بودن» با توجه به وجود همه نواقص است.
کودکان و نوجوانان جهت افزایش سطح رشد اجتماعی خود و به کارگیری بهترین رفتار در جامعه به آموزش نیاز دارند. در مسیر آموزش به کودکان و نوجوانان یک روانشناس مجرب در حوزه کودک و نوجوان می‌تواند تاثیر بسزایی داشته باشد، از این رو در مرکز تخصصی روانشناختی و نوروفیدبک بیات، متخصصان روان شناسي كودك و نوجوان در حال فعالیت هستند.