روان درمانی یکی از مؤثرترین روشهای کمک کردن به افرادی است که با فشارهای روحی، اضطراب، افسردگی، تعارضهای شخصی یا مشکلات رفتاری روبهرو هستند. در رواندرمانی، فرد در فضایی امن و بدون قضاوت با متخصص گفتوگو میکند تا علت ناراحتیها، الگوهای فکری یا احساسی دردسرساز و رفتارهایی را که زندگیاش را تحتتأثیر قرار دادهاند شناسایی کندهدف رواندرمانی این نیست که فقط حال فرد «موقتاً» بهتر شود؛ بلکه کمک میکند ریشه مسئله دیده شود و بهتدریج مهارتهایی یاد گرفته شود که در زندگی روزمره قابل استفاده باشد.
برخلاف تصور رایج، رواندرمانی فقط برای افرادی که مشکل جدی دارند نیست.بسیاری از افراد برای بهبود کیفیت زندگی، مدیریت استرس، بهبود رابطهها یا حتی شناخت بهتر خودشان از این فرایند استفاده میکنند. با توجه به اینکه هر فرد شرایط ویژهای دارد، روشها و سبکهای مختلف رواندرمانی وجود دارد تا درمانگر بتواند مناسبترین مسیر را انتخاب کند.
روان درمانی چیست؟
روان تراپی با نامهای دیگری شامل روانشناختی و صحبت درمانی نیز شناخته میشود و شامل مجموعهای از تکنیکهای روانشناختی است که هدف آن کمک به افراد برای بهبود رفتارهای ناسالم و تغییر افکار و احساسات منفی است. این روش میتواند به طیف وسیعی از افراد که درگیر اختلالات روانی مانند افسردگی، استرس و اضطراب، بیش فعالی و … کمک کند؛ تا بتوانند علائم بیماری را کاهش داده و حتی منجر به شناسایی علل ریشهای اختلال شوند. شناسایی این علل روند درمان را سرعت میبخشد.
انجام مراحل روان تراپی نیازمند افراد آموزش دیدهای مانند روانپزشک و روانشناس است و انجام آن توسط افراد دیگر مورد تایید وزارت بهداشت نیست. روان تراپی به افرادی که رویدادهای استرسزا، تروما، بیماریهای مزمن و یا از دست دادن عزیزی را تجربه کردهاند نیز مورد استفاده قرار میگیرد. در روان تراپی از ترکیبی از دارو و تکنیکهای روان درمانی برای بهبود شرایط روانی بیمار استفاده میشود. در بیشتر بیماران این تکنیک تاثیر بسزایی دارد؛ اما استفاده از روش درمان با نوروفیدبک نیز بسیار موثر است.
جلسات روان درمانی
جلسات روان درمانی با توجه به شرایط فرد به گونههای مختلفی انجام میپذیرد. هدف از این درمانها بهتر کردن حال فرد و بالابردن کیفیت زندگی او میباشد. این جلسات میتوانند به شکلهای مختلفی و در محیطهای فردی، گروهی یا خانوادگی انجام شوند. مدت زمان و تعداد جلسات روان تراپیدرمانی با توجه به اختلال و فرد تحت درمان متفاوت است. معمولا جلسات روان تراپی یک با در هفته و بین 30 تا 60 دقیقه انجام میشود. حفظ اعتماد بین فرد و روانشناس و ایمن بودن صحبتهای درون جلسه از واجبات جلسات روان تراپی است.
روان درمانی در تشخیص کدام اختلالات روانی نقش دارد؟
روان تراپی یکی از تکنیکهایی است که در اغلب بیماریهای روانی توسط متخصصان مورد استفاده قرار میگیرد. این روش میتواند به اندازه دارو درمانی موثر و تاثیر گذار باشد. در ادامه با بیماریها و شرایطی که انسان را نیازمند به دریافت این روش میکند، آشنا خواهیم شد.
- درمان افسردگی
- درمان اختلال دو قطبی
- درمان وسواس فکری عملی
- درمان بیش فعالی و نقص توجه
- درمان استرس و اضطراب( انواع اضطراب مانند اضطراب اجتماعی و …)
- درمان و کنترل اعتیاد به الکل و مواد مخدر
- درمان اختلال خوردن
- درمان اسکیزوفرنی
- درمان اختلالات شخصیتی مانند اختلال شخصیت مرزی یا اختلال شخصیت وابسته
- درمان پانیک
همه افرادی که از روان تراپی استفاده میکنند، به بیماریهای روانی مبتلا نیستند؛ بلکه این روش میتواند بر روش استرس و درگیریهای ذهنی انسان نیز تاثیرات مثبتی بگذارد.
- احساس درماندگی و غم و اندوه طولانیمدت
- ناتوانی در حل مشکلات شخصی علیرغم کمک خانواده و دوستان
- کنارآمدن فرد با زندگی
- افراد تحت تاثیر آسیبهای روانی
- افرادی که تحت آسیبهای جنسی یا مشاهده خشونت بودهاند
- تغییرات بزرگ در زندگی مانند طلاق، مرگ عزیز یا از دست دادن شغل
چه زمانی نیاز به روان درمانی داریم؟
متاسفانه در مورد روان تراپی در کشور ما تصورات غلط و اشتباهی وجود دارد. بسیاری از مردم در پاسخ به این سوال میگویند که ما دیوانه نیستیم و نیازی به این روش درمانی نداریم. این افراد حتی اگر بدانند که از نظر روانی مشکل دارند، تمایلی به مراجعه برای روان تراپی ندارند. اگر مشکلاتی را در زندگی خود تجربه میکنید؛ که به تنهایی توانایی برطرف کردن آن را ندارید و مانند گذشته از زندگی خود لذت نمیبرید؛ میتوانید از روان تراپی استفاده کنید و زندگی خود را با کیفیت بیشتری ادامه دهید.
آشنایی با انواع روان درمانی
رواندرمانی مجموعهای از رویکردهاست که هرکدام با روش و هدف مشخص برای کمک به بهبود وضعیت روانی فرد بهکار میروند. انتخاب نوع رواندرمانی به ماهیت مشکل، شدت نشانهها، پیشینه فرد، و ترجیحات او بستگی دارد. بسیاری از متخصصان سلامت روان نیز با ترکیب چند رویکرد، یک برنامه درمانی سازگار با نیازهای واقعی بیمار طراحی میکنند. در ادامه، رایجترین و معتبرترین روشهای رواندرمانی را بر اساس منابع علمی و راهنماهای بالینی مرور میکنیم.
درمان شناختی رفتاری (CBT)
درمان شناختی رفتاری یکی از پرکاربردترین و پژوهشمحورترین روشهای رواندرمانی است. در این رویکرد تلاش میشود افکار ناکارآمد، الگوهای ذهنی منفی و رفتارهایی که باعث حفظ مشکل روانی میشوند شناسایی و اصلاح شوند. CBT بر اساس شواهد علمی گسترده مؤثرترین روش برای درمان افسردگی، انواع اضطراب، اختلالات مرتبط با تروما، وسواس فکری–عملی و اختلالات خوردن شناخته شده است. این روش علاوهبر گفتگو، شامل تمرینهای منظم خارج از جلسه و تکنیکهای مرحلهبهمرحله برای تغییر الگوهای فکری و رفتاری است.
درمان بینفردی (IPT)
درمان بینفردی بر روابط، نقشهای اجتماعی و کیفیت تعاملات فرد با دیگران تمرکز دارد. مشکلات حلنشده در رابطهها، تغییر نقشها در زندگی (مثل ازدواج، طلاق، از دست دادن شغل یا مرگ عزیزان) میتوانند به فشار روانی شدیدی منجر شوند. IPT به فرد کمک میکند شیوه بیان احساسات، مدیریت تعارضها و ساخت روابط حمایتی را بیاموزد. درمان بی فردی با آموزش روشهای سالم ابراز احساسات و راههایی برای بهبود ارتباط با دیگران منجر به افزایش تمرکز ذهنی میشود. از این روش برای درمان افسردگی بدون دارو استفاده میکنند.
رفتاردرمانی دیالکتیکی (DBT)
رفتار درمانی دیالکتیکی شاخهای پیشرفته از CBT است که برای افرادی طراحی شده که احساسات شدید و نوساندار دارند و در کنترل تکانهها یا روابط پایدار دچار مشکل میشوند. این روش ترکیبی از مهارتآموزی هیجانی، ذهنآگاهی، تحمل پریشانی و اصلاح رفتارهای ناسازگار است. تحقیقات نشان میدهد DBT در کاهش رفتارهای خودآسیبرسان، افکار خودکشی، و درمان اختلال شخصیت مرزی و PTSD بسیار مؤثر است. ساختار این درمان معمولاً شامل جلسات فردی، گروهی و تمرینهای روزانه است.
درمان روانپویشی
درمان روان پویشی بر بررسی ریشههای عمیقتر تجربههای عاطفی، تعارضهای ناهشیار و الگوهای شکلگرفته در گذشته تمرکز دارد. درمانگر به فرد کمک میکند پیوند میان تجربههای اولیه و رفتارهای فعلی خود را بهتر درک کند و از این طریق الگوهای تکراری و آسیبزا را تغییر دهد. این رویکرد بر افزایش خودآگاهی، درک بهتر از هیجانها و یافتن معنای رفتارهای ناخودآگاه تکیه دارد. شواهد علمی نشان میدهد درمان روانپویشی میتواند در بلندمدت اثرات پایدار بر اعتمادبهنفس، روابط و تنظیم هیجانی داشته باشد.
در مجموع، هر یک از این رویکردها نقش خاصی در رواندرمانی دارند و انتخاب درست آنها به تشخیص متخصص و نیازهای فردی بستگی دارد.
آیا روان درمانی موثر است؟
روان تراپی با توجه به تحقیقاتی که در سرتاسر دنیا انجام شده است؛ یک روش موثر برای درمان بیماریهای مختلف سلامت روان شناخته شده است. تقریبا در 75 درصد از کسانی که این روند درمانی را آغاز میکنند؛ تاثیرات مثبتی مشاهده شده است. روان تراپی میتواند به افراد کمک کند تا بهزیستی عاطفی خود را بهبود بخشند، با استرس کنار بیایند، علائم اختلالات روانی را مدیریت کنند و کیفیت کلی زندگی را بهبود بخشند.
اثربخشی روان تراپی اغلب به عواملی مانند تمایل فرد برای مشارکت در روند درمان و رابطه بین بیمار و درمانگر بستگی دارد. هر چه تعامل بیمار با درمانگر خود بیشتر باشد و توانایی صحبت کردن درمورد مشکل و اختلال خود را بهبود بخشد؛ تاثیر این روش درمانی را چند برابر میکند. تکالیفی که در هر جلسه به بیمار داده میشود؛ باید به شکل جدی دنبال و انجام شود.
تفاوت مشاوره و رواندرمانی
مشاوره و رواندرمانی هر دو برای حمایت از سلامت روان بهکار میروند، اما از نظر عمق مداخله، هدف و نوع روشها با یکدیگر تفاوت دارند. این تفاوت در منابع علمی معتبر مانند American Counseling Association و American Psychological Association (APA) بهصورت واضح بیان شده است. مشاوره معمولاً به مسائل روزمره و قابلتعریف میپردازد؛ مثل تصمیمگیری، سازگاری با یک تغییر، فشارهای شغلی یا مهارتهای ارتباطی. جلسات کوتاهمدت و راهحلمحور هستند و بیشتر بر حمایت و راهنمایی تمرکز دارند. طبق استانداردهای ACA، مشاور بیشتر به فرد کمک میکند موقعیت فعلی را بهتر مدیریت کند، بدون اینکه وارد ریشههای عمیق یا الگوهای ناهشیار شود.
رواندرمانی مداخلهای تخصصیتر و عمیقتر است که بر ریشه مشکلات، الگوهای هیجانی و فکری و تجربههای تأثیرگذار گذشته تمرکز دارد. هدف آن فقط رفع علائم نیست؛ بلکه ایجاد تغییرات پایدار در رفتار، ذهنیت و روابط فرد است. APA رواندرمانی را مداخلهای مبتنی بر شواهد معرفی میکند که در آن درمانگر از رویکردهایی مانند CBT، روانپویشی، DBT، IPT و در برخی موارد از روشهای مکمل و علمی مانند درمان با نوروفیدبک استفاده میکند.
نوروفیدبک زمانی در فرآیند رواندرمانی بهکار میرود که نیاز باشد الگوهای فعالیت مغز بهتر تنظیم شوند؛ مانند موارد اضطراب، اختلال توجه، وسواس یا مشکلات تنظیم هیجانی. نوروفیدبک جایگزین رواندرمانی نیست، اما میتواند بهعنوان یک ابزار کمکی، توانایی مغز را برای خودتنظیمی افزایش دهد و شرایط را برای پیشرفت بهتر در جلسات رواندرمانی فراهم کند. مطالعات علمی (Journal of Neurotherapy) نشان دادهاند که ترکیب روان درمانی و لورتا نوروفیدبک در برخی اختلالات میتواند اثربخشی درمان را افزایش دهد. در نتیجه:
- مشاوره: کوتاهمدت، هدفمحور، مناسب برای مسائل مشخص و گذرا.
- رواندرمانی: عمیق، ساختاریافته، مناسب برای اختلالات و الگوهای ریشهای.
- نوروفیدبک: ابزار مکمل برای تنظیم فعالیت مغزی که میتواند روند رواندرمانی را تقویت کند.
این تمایز به افراد کمک میکند مسیر درمانی مناسبتری انتخاب کنند و بدانند برای چه نوع مشکلاتی باید از مشاوره، رواندرمانی یا ترکیب درمان و نوروفیدبک استفاده شود.
سخن پایانی
در صورتی که احساس میکنید کیفیت زندگی شما مانند سابق نیست و مشکلات بزرگی دارید؛ که نمیتوانید به تنهایی آن را حل کنید، مراجعه به روان درمانی و دریافت جلسات مشاوره میتواند بسیار کمک کننده باشد. این روش درمانی در بیشتر افراد موثر بوده و اغلب با دیگر روشهای درمانی مانند دارو درمانی و درمان با نوروفیدبک به شکل ترکیبی مورد استفاده قرار میگیرد. در مرکز روانشناسی و نوروفیدبک دکتر بیات میتوانید انواع خدمات روان تراپی و حتی روشهای دیگری برای درمان اختلالات ذهنی را پیدا کنید.
سئوالات متداول
1_ روان درمانی چیست؟
روان درمانی شامل مجموعهای از تکنیکهای روانشناختی است که هدف آن کمک به افراد برای بهبود رفتارهای ناسالم و تغییر افکار و احساسات منفی است.
2_ کدام اختلالات روانی با استفاده از روان درمانی قابل درمان هستند؟
درمان افسردگی، درمان اختلال دو قطبی، درمان وسواس فکری عملی، درمان بیش فعالی و نقص توجه ، درمان استرس و اضطراب( انواع اضطراب مانند اضطراب اجتماعی و …) و پانیک با روان تراپی امکان پذیر است.
