اختلال شخصیت نمایشی (Histrionic Personality Disorder – HPD) یکی از اختلالات شخصیتی است که در آن فرد به طور مداوم در تلاش است تا توجه دیگران را به خود جلب کند. این اختلال نه تنها بر زندگی فرد مبتلا تأثیر می‌گذارد بلکه می‌تواند روابط او با خانواده، دوستان و همکاران را نیز تحت تأثیر قرار دهد. شکل‌گیری این نوع شخصیت معمولا ناشی از تجارب دوران کودکی و تعاملات اجتماعی است و در صورت عدم مدیریت می‌تواند مشکلات جدی‌تری ایجاد کند.
افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی معمولا به عنوان افرادی جذاب، پرشور و گاهی غیرقابل پیش‌بینی توصیف می‌شوند. آنها از فعالیت‌های اجتماعی و جلب توجه لذت می‌برند و به راحتی احساسات خود را بروز می‌دهند. با این حال، عاطفه‌های سطحی و ناپایدار آنها و همچنین نیاز مفرط به تأیید می‌تواند منجر به روابط سطحی و ناپایدار شود. آیا شما کسی را می‌شناسید که از این مشکلات رنج می‌برد؟
باید بدانید که این دسته از افراد نیازمند کمک از طرف افراد متخصص هستند. شناخت دقیق‌تر این اختلال، از نشانه‌ها و علائم آن گرفته تا عواملی که در بروز آن نقش دارند، مهم است. در اینجا، ما به بررسی ویژگی‌ها، علل، تکنیک‌های درمانی و راهکارهای مدیریت اختلال شخصیت نمایشی می‌پردازیم. این اطلاعات نه تنها به درک بهتر این اختلال کمک می‌کند، بلکه می‌تواند راهنمایی برای افرادی باشد که شاید با این چالش‌های روانی روبرو هستند یا قصد دارند به دیگران کمک کنند.
5 ویژگی اصلی اختلال شخصیت نمایشی
اختلال شخصیت هیستریک دارای مجموعه‌ای از نشانه‌ها و ویژگی‌ها است که شناسایی آنها می‌تواند روند درمان را سرعت بخشد. به این ویژگی توجه کنید که اختلال شخصیت نمایشی و اختلال خودشیفتگی شباهت‌های بسیاری با یکدیگر دارند؛ اما هر کدام اختلالات متفاوتی هستند. در ادامه تفاوت این دو اختلال را نیز بررسی خواهیم کرد. تست MMPI می‌تواند به شما در تشخیص مشکلات روانی کمک کند و میزان سلامت روانی شما را بسنجد.
1. نیاز مفرط به جلب توجه
افراد مبتلا به شخصیت هیستریک به طور مکرر در تلاش هستند که در مرکز توجه باشند و ممکن است اگر توجه کافی به آنها نشود، به شدت ناراحت یا عصبانی شوند. این افراد از هر فرصتی برای مرکز توجه بودن استفاده می‌کنند و حتی ممکن است در این راه به دیگران آسیب برسانند.
2. رفتارهای نمایشی و اغراق‌آمیز در اختلال شخصیت نمایشی
این افراد معمولا دست به رفتارهای عاطفی و نمایشی می‌زنند تا نظرات و توجه دیگران را جلب کنند. اختلال شخصیت نمایشی باعث می‌شود افراد، رفتارها و سخنان اغراق‌آمیز یا نمایشی داشته باشند تا بتوانند نظر دیگران را به خود جلب کنند و بتوانند مرکز توجه باشند. ممکن است حتی از لباس‌ها یا آرایش‌های جلب‌توجه‌کننده استفاده کنند یا در موقعیت‌های اجتماعی به گونه‌ای رفتار کنند که همواره در کانون توجه باشند.
3. احساسات سطحی و غیرواقعی
عواطف و احساسات افراد مبتلا ممکن است از عمق کمتری برخوردار باشد. آنها ممکن است احساسات خود را به سرعت تغییر دهند و در برخورد با دیگران احساساتی عمیق و واقعی نشان ندهند. عواطف این افراد ممکن است فراز و نشیب‌های شدیدی داشته باشد، اما این احساسات عمیق نبوده و گاهی سطحی جلوه می‌کنند.
4. مشکل در حفظ روابط در اختلال شخصیت نمایشی
افراد مبتلا به اختلال شخصیت هیستریک ممکن است در برقراری و حفظ روابط عمیق و پایدار مشکل داشته باشند، زیرا تمایل آنها به جلب توجه می‌تواند باعث ایجاد تضاد در روابط شود. این افراد به طور مداوم در تلاشند که خود را در کانون توجه قرار دهند و عواطف سطحی و ناپایداری دارند. همچنین، حساسیت شدید آنها به انتقادات و ناملایمات می‌تواند واکنش‌های شدیدی را به همراه داشته باشد که بر روابط آسیب می‌زند. زوج درمانی می‌تواند در کنار دیگر روش‌های درمانی برای این زوجین مناسب باشد.
5. نواسان در احساسات
نوسان احساسات در افراد هیستریک به‌طور خاص با ویژگی‌هایی نظیر عواطف سطحی و ناپایدار همراه است. این افراد اغلب به سرعت و به شدت احساسات خود را تغییر می‌دهند؛ مثلاً ممکن است در یک لحظه بسیار خوشحال و سرزنده باشند و در لحظه‌ای دیگر به شدت ناامید یا ناراحت شوند. این تغییرات ناگهانی و اغراق‌آمیز در عواطف می‌تواند به‌دلیل نیاز مفرط به جلب توجه و تأیید از سوی دیگران باشد و اغلب به‌طور غیرواقعی و نمایشی بروز می‌کند.
آیا اختلال شخصیت نمایشی و خودشیفتگی یکی هستند؟
خیر اختلال خودشیفتگی و اختلال هیستریک با اینکه می‌توانند شباهت‌هایی با یکدیگر داشته باشند؛ اما دو اختلال متفاوت هستند که هر دو نیازمند درمان و تشخیص هستند.
- اختلال شخصیت نمایشی: افراد مبتلا به این اختلال به دنبال جلب توجه و تأیید دیگران هستند و ممکن است از رفتارهای نمایشی و عاطفی برای جذب توجه استفاده کنند. احساسات آنها معمولاً سطحی و ناپایدار است.
- اختلال شخصیت خودشیفته: این افراد بر احساس superiority و برتری خود تمرکز دارند و نیاز به تأیید را به‌عنوان ابزاری برای تقویت حس خودبزرگ‌بینی خود می‌بینند. احساسات آن@ها ممکن است عمیق‌تر باشد، اما بیشتر مربوط به آسیب‌پذیری و انتقادات است.
علت ابتلا به اختلال شخصیت نمایشی چیست؟
در حالی که علت دقیق اختلال شخصیت نمایشی مشخص نیست، ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و اجتماعی می‌تواند در بروز آن نقش داشته باشد. برخی از عوامل ممکن شامل:
- تجارب کودکی: سؤاستفاده یا بی‌توجهی در دوران کودکی ممکن است به توسعه رفتارهای نمایشی منجر شود.
- ژنتیک: برخی از تحقیقات نشان می‌دهد که گرایش به اختلالات شخصیت ممکن است در خانواده‌ها دیده شود. اختلال دو قطبی نیز می‌تواند بر اثر ژنتیک ایجاد شود. درمان اختلال دو قطبی با نوروفیدبک می‌تواند یکی از روش‌های درمانی موثر باشد.
آشنایی با مراحل تشخیص و درمان اختلال شخصیت هیستریک
درمان اختلال شخصیت نمایشی معمولا به کمک روان‌درمانی و در برخی موارد همراه با دارو درمانی انجام می‌شود. نقشه برداری رنگی مغز می‌تواند تغییرات روانی وسیع را نشان دهد و یک روش شخصیتی مناسب برای تشخیص اختلالات روانی است. در ادامه به بهترین روش‌های درمان این اختلال و توضیح هرکدام می‌پردازیم:
1. روان‌درمانی (Psychotherapy)
روان‌درمانی اصلی‌ترین روش درمانی برای اختلال شخصیت نمایشی است. این نوع درمان می‌تواند به چندین شکل ارائه شود:
- درمان شناختی-رفتاری (Cognitive-Behavioral Therapy – CBT): درمان شناختی رفتاری به بیماران کمک می‌کند تا الگوهای تفکر منفی و رفتارهای خود را شناسایی و تغییر دهند. افراد یاد می‌گیرند که چگونه احساساتشان را به‌جای استفاده از رفتارهای نمایشی به شکل سالم‌تری بیان کنند. همچنین CBT به تقویت مهارت‌های اجتماعی و افزایش خودآگاهی کمک می‌کند.
- درمان بین‌فردی (Interpersonal Therapy): این نوع درمان بر بهبود روابط بین‌فردی و تقویت مهارت‌های ارتباطی تمرکز دارد. درمانگر به بیمار کمک می‌کند تا از رفتارهای نمایشی خود بکاهد و احساسات واقعی خود را به شکلی مناسب‌تر ابراز کند.
2. دارو درمانی
در حالی که هیچ دارویی به‌طور خاص برای اختلال شخصیت نمایشی تأیید نشده است، اما در برخی موارد پزشکان می‌توانند داروهایی را برای کاهش علائم مرتبط با اضطراب یا افسردگی تجویز کنند. این می‌تواند شامل داروهای ضدافسردگی یا ضداضطراب باشد. البته، داروها باید به‌عنوان بخشی از یک برنامه درمانی جامع استفاده شوند و نه به‌تنهایی.
3. آموزش مهارت‌های اجتماعی
آموزش مهارت‌های اجتماعی یکی دیگر از راه‌های مؤثر در درمان افراد مبتلا به اختلال هیستریک است. افرادی که این اختلال را دارند ممکن است مهارت‌های ارتباطی و بین‌فردی کافی نداشته باشند. برنامه‌های آموزشی می‌تواند شامل تکنیک‌هایی برای بهبود ارتباط، حل تعارضات و عواطف باشد. این مهارت‌ها به افراد کمک می‌کند تا روابط سالم‌تری برقرار کنند و فعالیت‌های اجتماعی‌شان را تقویت کنند.
4. خودآگاهی و تنظیم احساسات
تقویت خودآگاهی و توانایی تنظیم احساسات برای افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی بسیار مهم است. روش‌هایی مانند مدیتیشن، تمرینات تنفسی و تکنیک‌های آرام‌سازی می‌توانند به فرد کمک کنند تا عواطف خود را بهتر مدیریت کند و از رفتارهای نمایشی بکاهد. این فرآیند به ایجاد تغییرات مثبت در روابط و بهبود کیفیت زندگی کمک می‌کند.
نتیجه‌گیری
اختلال شخصیت نمایشی می‌تواند تأثیرات عمیقی بر زندگی فرد و تعاملاتش با دیگران بگذارد. با شناخت و درک این اختلال، افراد می‌توانند به سمت درمان و مدیریت مؤثرتر آن قدم بردارند. اگر شما یا کسی که می‌شناسید علائم این اختلال را تجربه می‌کند، مهم است که به یک متخصص سلامت روان مراجعه کنید تا حمایت و راهنمایی لازم را دریافت کنید. دکتر حسین بیات روانشناس بالینی در کلینیک خود بهترین روش‌های روان درمانی را ارائه می‌دهد.