جویدن ناخن در روانشناسی با عنوان اونیکوفاژیا (Onychophagia)شناخته میشود و در دسته رفتارهای تکراریِ برگرفته از تنش قرار میگیرد؛ رفتارهایی که معمولاً زمانی فعال میشوند که فرد با استرس، دلمشغولی ذهنی یا تنشهای هیجانی روبهروست. تحقیقات نشان میدهد این رفتار اغلب نوعی «تخلیه تنش» است؛ یعنی فرد با جویدن ناخن برای لحظهای از فشار درونی رها میشود و همین احساس رهایی کوتاه، عادت را تقویت میکند.
در نوجوانان، این رفتار بیشتر با فشارهای تحصیلی، حساسیت عصبی و نگرانی درباره ارزیابی دیگران مرتبط است. در بزرگسالان نیز معمولاً با اضطراب مزمن، کمالگرایی و الگوهای ناپایدار تنظیم هیجان دیده میشود. بنابراین جویدن ناخن صرفاً یک عادت ناخوشایند نیست؛ نشانهای است از اینکه سیستم هیجانی فرد برای مدیریت تنش، به یک الگوی ناهشیار و کماثر متکی شده است. شناخت علتهای روانشناختی این رفتار، نخستین و ضروریترین قدم برای اصلاح آن است. وقتی فرد بفهمد چه چیزی در ذهن و بدن او این رفتار را فعال میکند، مسیر درمان و جایگزینی عادتهای سالمتر بسیار روشنتر میشود.
علت جویدن ناخن از نظر روانشناسی
نقش اضطراب و تنش در شروع رفتار
جویدن ناخن معمولاً زمانی ظاهر میشود که فرد تحت فشار روانی است. وقتی استرس بالا میرود، بدن بهدنبال یک راه سریع برای تخلیه تنش میگردد و ناخن جویدن یکی از سادهترین واکنشهاست. به همین دلیل بسیاری از افراد در موقعیتهایی مثل انتظار، نگرانی یا بیقراری، ناخودآگاه سراغ این رفتار میروند.
سازوکارهای ناهشیار و شرطیشدن رفتار
این رفتار در بیشتر مواقع بدون تصمیمگیری آگاهانه اتفاق میافتد. فرد ابتدا بهطور اتفاقی هنگام تنش ناخن میجود و چون این کار برای چند لحظه از فشار ذهنی کم میکند، مغز آن را بهعنوان یک «راهحل سریع» ثبت میکند. همین فرایند باعث میشود جویدن ناخن به شکل یک عادت ناهشیار تثبیت شود و در موقعیتهای مشابه تکرار گردد.
ارتباط جویدن ناخن با اختلالات تکراری متمرکز بر بدن (BFRBs)
در روانشناسی، جویدن ناخن در گروه رفتارهایی قرار میگیرد که برای کاهش تنش انجام میشوند و ممکن است به بدن آسیب بزنند. این رفتارها معمولاً در شرایطی بروز میکنند که فرد توانایی کافی برای مدیریت احساسات و استرس ندارد. به همین دلیل، جویدن ناخن فقط یک عادت سطحی نیست؛ نشانهای است از اینکه ذهن و بدن به کمک بیشتری برای کنترل تنش نیاز دارند.
علت جویدن ناخن در کودکان چیست؟
همانطور که گفته شده، اختلال جویدن ناخن در کودکان، به خصوص در گروههای سنی پایینتر همانند اختلال مو کندن، رواج بیشتری دارد. برای مثال، کودکان ۲ ساله نسبت به افراد بالای ۱۰ سال، بیشتر به جویدن ناخن مشغولند.
در کودکان، بهویژه کودکانی که هنوز توانایی صحبتکردن کامل را پیدا نکردهاند، بیان و توصیف حالات درونی مانند ترس و استرس مشکلات زیادی دارد. این موضوع باعث میشود که مشکلات روحی کودکان بدون بیان مناسب باقی بمانند و علت جویدن ناخن در کودکان بهعنوان یک راه کاهش استرس عمل کند.
کودکان میتوانند مشکلات و استرسها را درک کنند، اما برای ابراز صحیح آنها برای دیگران، به دلیل ناتوانی در بیان فشار روحی خود، با مشکل مواجه هستند. در برخی موارد علت جویدن ناخن در کودکان سرکوب فشار روحی است. کودکان ممکن است توضیح دهند ولی ممکن است اطرافیان آنها بهصورت دقیق درک نکنند و به کمک مناسبی برای بهبود وضعیت کودک کمک نکنند. در این شرایط، کودک مجبور است تا فشار روحی خود را به تنهایی تحمل کند و با جویدن ناخن، سعی در کاهش بخشی از اضطراب خود دارد.
بیشتر بخوانید: علت پرخاشگری کودکان
همچنین بسیاری از کودکان هنگام احساس گرسنگی به جویدن ناخنهای خود مشغول میشوند. این عمل ممکن است در ابتدا بهصورت مقطعی و گذرا باشد، اما در بسیاری از موارد به یک عادت همیشگی و پایدار در کودک تبدیل میشود.
علائم ابتلا به اختلال جویدن ناخن
در بسیاری از افراد در انواع سنین، جویدن ناخن بهعنوان یک واکنش کوتاهمدت و عکسالعمل به شرایط محیطی و روانی ممکن است ظاهر شود. با این حال، در برخی موارد، این عادت به یک روند مداوم تبدیل شده و هنگام مواجهه با شرایط ناخوشایند، فرد شروع به جویدن ناخن میکند.
در این مواقع، میتوان گفت که جویدن ناخن بهعنوان یک اختلال وسواسی با ابعاد جسمانی و روحی مشخص، نقش بیشتری در زندگی فرد ایفا میکند. برخی از علائم و نشانههای افراد مبتلا به این اختلال عبارتاند از:
- جویدن ناخن در مواجهه با مشکلات:
زمانی که افراد با استرس، ناامنی، یا اضطراب مواجه میشوند، جویدن ناخن بهعنوان یک واکنش تسکینبخش آغاز میشود.
- تسکین پس از جویدن ناخن:
افرادی که از این اختلال رنج میبرند، با جویدن ناخن به تسکین میرسند و در برخی موارد از این فعل لذت میبرند.
- ایجاد مشکلات جسمی:
علاوه بر مشکلات روحی، جویدن ناخن میتواند به مشکلات جسمی نیز منجر شود و در صورت ادامه، ممکن است به یک اختلال جویدن ناخن تبدیل شود.
- خجالت از عادات ناپسند:
افراد ممکن است از این عادت خود شرمسار شوند و سعی در پنهان کردن ناخنهای جویده شده داشته باشند.
آسیب های ناشی از جویدن ناخن
عادت جویدن ناخن در سنین مختلف ممکن است منجر به آسیبها و خطرات زیر گردد:
- ورود مقدار بسیار زیادی باکتری و میکروب به داخل بدن فرد
- ایجاد عفونت در ناحیه اطراف ناخن
- ایجاد خراش در لثه و در نتیجه عفونت لثه
- سست شدن ریشه و عصب دندان با گازگرفتن و جویدن بافت محکم ناخن
- ایجاد بوی بد دهان با ورود حجم بسیار زیادی از باکتریها به آن
- شکستن و لبپر شدن دندان
- سست شدن مینای دندان
- تبدیل ساییدن دندانها روی همدیگر به یک عادت همیشگی و در نتیجه بروز دندانقروچه در افراد
- جلوزدگی فک
- عفونت معده و دستگاه گوارش
- فاصله افتادن بین دندانها
- آسیبدیدن براکتهای ارتودنسی و شل شدن آنها
- ایجاد تبخال و آفت دهانی
- التهاب پوست اطراف ناخن
- خوردن مواد سمی لاک ناخن و راه یافتن مواد شیمیایی به داخل بدن
علت جویدن ناخن در بزرگسالان چیست؟
این اختلال ممکن است ناشی از عوامل مختلف باشد که بیشتر آنها منشأ روانشناختی دارند. عوامل اصلی و تأثیرگذار در ظهور اختلال جویدن ناخن در بزرگسالان شامل موارد زیر هستند:
- استرس:
اصلیترین علت جویدن ناخن در بزرگسالان، استرس و اضطراب است. افرادی که به مدت طولانی در مواجهه با شرایط استرسزا هستند، به صورت ناخودآگاه به جویدن ناخنهای خود روی آورده و این عمل را به عنوان یک وسیله برای مقابله با اضطراب بهکار میگیرند. علاقه مندان جهت آشنایی بیشتر با روشهای درمان اضطراب و استرس میتوانند مقاله مربوطه را مطالعه کنند.
- کمبود محبت:
درصد زیادی از افرادی که از لحاظ عاطفی با کمبود مواجه هستند، به اختلال جویدن ناخن مبتلا میشوند. این افراد، به دلیل وجود در شرایط نامطلوب عاطفی، انرژیهای منفی خود را از طریق جویدن ناخن تخلیه میکنند.
- ژنتیک:
تا کنون این دلیل بهطور دقیق از نظر علمی اثبات نشده است، اما بر اساس تحقیقات، درصد زیادی از والدین افراد مبتلا به این اختلال، در گذشته به جویدن ناخنهای خود عادت داشتهاند.
بیشتر بخوانید: مشکلات رفتاری نوجوانان
روش های ترک جویدن ناخن
روانشناسان توصیههای متعددی برای درمان و ترک عادت ناخن جویدن در سنین مختلف، بهویژه در کودکان، ارائه میدهند. این توصیهها شامل موارد زیر میشوند:
- گفتگو با فرد مبتلا
بحث و گفتگو با فرد مبتلا بهترین راه برای درمان جویدن ناخن در بزرگسالان و کودکان است. والدین یا افراد نزدیک باید با ایجاد اعتماد و جلب توجه، فرصتی برای بازگو کردن مشکلات درونی فرد مبتلا فراهم کنند. با استفاده از گفتگوهای روانشناسانه و متمرکز، ریشه مشکل شناسایی و با پیشنهاد راهکارهای متعدد، به تسکین و کاهش استرس یا ترس کمک کنید.
- کوتاه نگه داشتن ناخنها
نگهداشتن ناخنها بهطور مرتب و مانیکور آنها میتواند به یکی از راهکارهای مؤثر در ترک عادت جویدن ناخن تبدیل شود. این اقدام باعث کاهش جذابیت جویدن ناخنها میشود.
- استفاده از وسایل سرگرمکننده
از وسایل جایگزین و سرگرمکننده برای درمان جویدن ناخن در کودکان و بزرگسالان استفاده کنید. برای مثال، داشتن وسایل استرسزدایی یا اسباببازیهایی که در شرایط تنش و استرس میتواند بهجای جویدن ناخن مورد استفاده قرار گیرند.
- پاداش و تشویق
استفاده از جوایز و پاداشهای کوچک، حتی اگر ساده باشند، میتواند کودکان را به ترک عادت ناخن جویدن تشویق کند. تأکید بر ارائه پاداشها بهموقع و درست بسیار حائز اهمیت است.
- استفاده از دستکش
استفاده از دستکش میتواند در درمان جویدن ناخن در کودکان موثر باشد. این وسیله میتواند ناخنها را از دسترس فرد دور نگه داشته و به ترک عادت کمک کند.
- جویدن آدامس
جویدن آدامس در شرایط بحرانی میتواند کمک کننده باشد. این روش میتواند فرد را از جویدن ناخنها منحرف کند. البته لازم است به مصرف فراوان آدامس توجه کرده و از نسخههای بدون قند استفاده نمایید.
- تلخ کردن ناخنها
استفاده از مواد خوراکی تلخ، مانند کندر یا لاک تلخ، میتواند از جویدن ناخن جلوگیری کند. این روش برای کودکان و بزرگسالان مؤثر است.
- ناخن مصنوعی
کاشت ناخنهای مصنوعی میتواند فرد را از جویدن ناخن منحرف کرده و به ترک این عادت کمک کند. جویدن ناخنهای کاشتهشده به دلیل سختی آنها، ممکن است کمکی در ترک عادت باشد.
چگونه علت اصلی جویدن ناخن را در خود تشخیص دهیم؟
تشخیص علت جویدن ناخن زمانی ممکن میشود که فرد بداند چه محرکها، موقعیتها و الگوهایی این رفتار را فعال میکنند.
شناسایی محرکها
برای پیدا کردن علت جویدن ناخن باید محرکهایی را که رفتار را آغاز میکنند مشخص کنید. بسیاری از افراد هنگام استرس، دلمشغولی، بیحوصلگی یا فشار ذهنی ناخودآگاه به سمت جویدن ناخن میروند. بررسی این لحظات کمک میکند دلیل روشنتری برای رفتار پیدا شود.
تحلیل موقعیتهای تنشزا
جویدن ناخن اغلب در موقعیتهایی بروز میکند که سطح تنش بالاتر از معمول است. تحلیل دقیق شرایطی که رفتار را فعال میکند؛ مثل موقعیتهای کاری، تحصیلی یا تعاملی به شما کمک میکند بفهمید دلیل جویدن ناخن در چه زمانی به اوج میرسد و چه نوع فشار هیجانی پشت آن قرار دارد.
ثبت رفتار و الگوهای همراه
ثبت زمان و مکان بروز رفتار، احساسات همراه و کارهایی که قبل از جویدن ناخن انجام میدادید، روند تشخیص علت روانشناسی جویدن ناخن را بسیار سادهتر میکند. با ثبت این الگوها، مشخص میشود آیا رفتار به اضطراب، کسالت، تنش لحظهای یا یک محرک خاص گره خورده است
درمان علمی و اصولی جویدن ناخن
درمان مؤثر زمانی آغاز میشود که فرد بفهمد این رفتار چرا شکل گرفته و چگونه میتوان آن را با روشهای علمی متوقف کرد. جویدن ناخن حتی اگر سالها ادامه داشته باشد، با رویکردهای درست قابلکنترل است و اغلب افراد پس از آشنایی با این روشها، طی چند هفته کاهش واضحی در رفتار تجربه میکنند.
رویکرد CBT و اصلاح الگوهای فکری
درمان شناختی رفتاری (CBT) یکی از پایهایترین روشهای درمان جویدن ناخن است. این رویکرد به فرد کمک میکند بفهمد چه افکار، نگرانیها یا انتظارهای درونی باعث افزایش تنش و فعال شدن رفتار میشوند. با اصلاح این الگوهای ذهنی، شدت تنش کاهش مییابد و میل به جویدن ناخن کمتر میشود. ترکیب CBT با مهارتهای کنترل هیجان معمولاً باعث میشود وضعیت فرد در مدت کوتاهی بهبود پیدا کند و رفتار از حالت ناهشیار به حالت کنترلشده منتقل شود.
روش Habit Reversal Training
روش معکوسسازی عادت یا HRT مهمترین ابزار درمان اختلالات تکراری بدنمحور است. در این روش، فرد ابتدا یاد میگیرد لحظه شروع جویدن ناخن را تشخیص دهد، سپس بهجای ادامه رفتار، یک واکنش جایگزین انتخاب میکند. این واکنش میتواند گرفتن یک توپ کوچک، فشار ملایم دستها یا حتی قرار دادن دستها در نقطهای دور از صورت باشد. با تکرار این جایگزینی، چرخه جویدن ناخن بهتدریج تضعیف میشود. بسیاری از افرادی که این روش را بهصورت منظم اجرا کردهاند، کاهش رفتار را در مدت چند هفته گزارش کردهاند.
تکنیکهای کنترل اضطراب و تنظیم هیجان
چون علت جویدن ناخن در بسیاری از افراد به اضطراب و تنش درونی مرتبط است، کنترل هیجان بخش مهمی از درمان بهحساب میآید. تنفس عمیق، ریلکسیشن، ذهنآگاهی و توقف فکری از تکنیکهایی هستند که تنش را سریع کاهش میدهند و ذهن را به حالت متعادلتری میرسانند. با کاهش تنش، مغز کمتر نیاز پیدا میکند رفتارهای تکراری مثل جویدن ناخن را فعال کند. این تکنیکها در کنار CBT یا HRT قدرت درمان را چند برابر میکنند.
مداخلات مناسب برای نوجوانان
در نوجوانان، درمان باید با انعطاف بیشتری همراه باشد. حساسیت نسبت به قضاوت دیگران، فشار تحصیلی و تغییرات هیجانی این سن، احتمال بروز جویدن ناخن را افزایش میدهد. به همین دلیل، ترکیب HRT، آموزش مدیریت هیجان، کاهش فشارهای محیطی و همکاری والدین معمولاً بهترین نتیجه را میدهد. نوجوانان معمولا بسیار سریعتر از بزرگسالان به درمانهای رفتاری پاسخ میدهند، به شرط اینکه روند درمان ساده، قابلفهم و بدون فشار باشد.
موارد نیاز به مراجعه تخصصی
اگر جویدن ناخن باعث زخم، عفونت، آسیب پوستی یا کاهش اعتمادبهنفس شده باشد، یا اگر رفتار همراه با اضطراب شدید، وسواس فکری یا بیقراری مداوم باشد، مراجعه به متخصص ضروری است. درمانگر با بررسی دقیق محرکها و شرایط روانی، بهترین مسیر درمانی را پیشنهاد میدهد و کمک میکند رفتار به شکل پایدار کنترل شود. مراجعه تخصصی نهتنها روند درمان را سریعتر میکند، بلکه از تکرار دوباره عادت در آینده جلوگیری میکند.
نتیجه
جویدن ناخن رفتاری است که اغلب سالها ادامه پیدا میکند، اما زمانی تغییر آن آغاز میشود که فرد بتواند علتها، محرکها و الگوهای پنهان پشت این رفتار را بشناسد. روشهای علمی مانند CBT، HRT و تمرینهای تنظیم هیجان ثابت کردهاند که حتی رفتارهای قدیمی و ریشهدار هم با رویکرد صحیح قابلاصلاح هستند. وقتی فرد یاد میگیرد تنشهای درونی را مدیریت کند و واکنشهای سالمتری جایگزین کند، چرخه تکرار بهتدریج ضعیف میشود و کنترل رفتار دوباره به دست میآید.
در کلینیک روانشناسی و نوروفیدبک دکتر حسین بیات، فرایند درمان بهصورت تخصصی و مطابق با الگوهای علمی طراحی میشود تا هر فرد بر اساس شرایط روانی، سن و محرکهای خاص خود درمانی دقیق و شخصیسازیشده دریافت کند. بسیاری از مراجعهکنندگان پس از چند جلسه، کاهش قابلتوجهی در جویدن ناخن و افزایشی محسوس در آرامش و اعتمادبهنفس تجربه کردهاند. انتخاب یک مسیر درمانی علمی و هدایتشده، نقطهای است که تغییر واقعی از آن آغاز میشود و میتواند به پایان دائمی این عادت ناخوشایند منجر شود.
منابع:
https://childmind.org/topics/anxiety/
