مهارت حل مسئله یکی از مهارت‌های مهم در زندگی است که باعث پیشرفت انسان در زمینه‌های مختلف زندگی، کار، رابطه و … می‌شود. این مهارت با بررسی همه جانبه مسئله به دنبال بهترین و مناسب‌ترین راه حل می‌گردد. مهارت حل مسئله جنبه‌های مختلفی دارد که خلاقیت، مهارت تصمیم گیری، مهارت تحلیل، مهارت نه گفتن، مهارت کنترل احساسات، مهارت مدیرت زمان و … را شامل می‌شود. با افزایش و تقویت مهارت حل مسئله بی شک پیشرفت‌های شگرفی در زندگی خود خواهید داشت پس با ما همراه باشید تا با این مهارت و راه‌های تقویت آن آشنا شویم.
مهارت حل مسئله چیست؟
حل مسئله یکی از مهارت‌هایی است که در بالا بردن کیفیت زندگی و کار افراد تاثیر دارد. این مهارت علت وقوع یک مشکل را مشخص کرده و به دنبال بهترین راه حل برای آن می‌گردد. مشکلاتی که در طول روز با آن روبهرو می‌شویم می‌تواند پیچیده یا آسان باشد؛ اما فرایند حل مسئله به ما کمک میکند تا در برابر هر مشکلی به صورت عاقلانه فکر کرده و بهترین تصمیم را بگیریم. این مهارت ترکیبی از مراحل مختلف شامل توانایی شناسایی و تعریف مسئله، ایجاد راهحلهای جایگزین، ارزیابی و انتخاب بهترین گزینه و اجرای راه حل می‌شود.
مهارت حل مسئله(Problem-Solving) می‌تواند با مهارت تصمیم گیری اشتباه گرفته شود؛ درحالی که تصمیم گیری فقط قسمت کوچکی از حل مسئله را شامل می‌شود. در تصمیم گیری فرد بین دو یا چندین گزینه انتخاب میکند؛ در حالی که در حل مسئله مواردی مثل مسئله، راه‌کارها و … نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد. آموزش تکنیک‌های حل مسئله می‌تواند باعص تصمیم گیری‌های بهتر در زندگی و کار شود.
اهمیت مهارت حل مسئله در موقعیت‌های مختلف
انسان در زندگی خود با مشکلات مختلفی روبهرو می‌شود؛ که راه حل بیشتر آن‌ها را نمی‌داند ولی با بررسی مشکل و یافتن ریشه آن می‌تواند با منطق خود به دنبال روشی برای حل مسئله باشد. آموزش مهارت حل مسئله به افراد می‌تواند باعث رشد و پرورش آن‌ها در موقعیت‌های مختلف در کار و زندگی شود. افرادی که از مهارت بالایی در حل مشکلات برخوردار هستند از روبهرو شدن با مشکلات و چالشهای زندگی ترسی ندارند و ریسک رویارویی با مشکلات را میپذیرند. افرادی که این مهارت را ندارند در برابر مشکلات عقب نشینی میکنند و معمولا در زندگی پیشرفتی نمیکنند به همین دلیل معمولا احساس نا امیدی در آن‌ها افزایش می‌یابد.
دانش به تنهایی نمی‌تواند همه‌ی مشکلات را حل کند؛ ولی زمانی که این مهارت و دانش بایکدیگر به کار گرفته شوند می‌تواند مسائل غیرممکن را ممکن سازد و به افراد و سازمان‌ها در چالشهای خطرناک کمک کند. همه‌ی افراد برای انجام کارهای معمولی آموزش می‌بینند؛ ولی ممکن است در پروسه انجام این کارها با مسائل و مشکلات غیرمنتظره‌ای روبهرو شوند و اگر توانایی کافی برای حل مشکلات داشته باشند نسبت به دیگران تمایز پیدا میکنند. این مهارت باعث افزایش اعتماد به نفس نیز می‌شود و افراد را برای حل مشکلات پیش رو نگران نمی‌کند.
آشنایی با مهارت‌های حل مسئله
برای اینکه بتوان با مشکلات و مسائلی که در زندگی ایجاد می‌شود به درستی روبهرو شد و بهترین واکنش‌ها را نشان داد؛ انسان باید مهارت‌های اساسی حل مسئله را بلد باشد و بتواند در موقعیت‌های مختلف از آن استفاده کند. با آموزش تکنیک‌های حل مسئله می‌توان بهترین واکنش را نسبت به مسائل مختلف زندگی، کار و رابطه نشان داد؛ به همین دلیل انسان باید همواره به دنبال افزایش و تقویت مهارت‌های حل مسئله باشد. در ادامه انواع مهارت‌های حل مشکل را با یکدیگر بررسی می‌کنیم.
تفکر خلاق یا خلاقیت
داشتن خلاقیت برای پیدا کردن راهحلهای متفاوت و نگاه کردن به موضوع از زوایای مختلف مورد نیاز است. داشتن این مهارت به افراد کمک میکند در برابر مشکلات پیچیده راهحلهای متفاوتی را ارزیابی کرده و بهترین راه را در بین آن‌ها انتخاب کند. خلاقیت می‌تواند در اثر ارزایابی مشکلات و مسئله‌های گذشته ایجاد شود و به فرد کمک کند بهترین راه را در سریع‌ترین زمان ممکن برای حل مسئله خود پیدا کند.
مهارت تصمیم گیری
یکی از مهارت‌های مهم حل مسئله مهارت تصمیم گیری است. این مهارت یک جمله مهم دارد؛ هر مشکلی راه‌حلی دارد. اگر به این جمله باور داشته باشید می‌توانید برای هر مسئله پیش‌رو راه‌حل مناسبی پیدا کنید. اگر فردی مهارت تصمیم گیری را در خود افزایش ندهد؛ اعتماد به نفس پایینی دارد و نمی‌تواند در شرایط انتخاب بین گزینه‌های موجود را انجام دهد. برای اینکه بتوانیم مسئله‌ای را به صورت درست حل کنیم باید تصمیمات عاقلانه‌ای بگیریم که از ایجاد مشکلات بیشتر در آینده جلوگیری کند و این مهارت، مهارت تصمیم گیری است.
تحلیل صحیح
برای پیدا کردن بهترین راه‌حل و حل مسئله با دید باز مهارت‌های تحلیلی کمک زیادی میکند. قبل از اینکه به دنبال حل مسئله باشیم بررسی و تحلیل مسئله می‌تواند به یافتن راه‌حل مناسب و گرفتن تصمیم بی طرفانه و بدون هیچ گونه تعصب کمک بسیاری میکند. با استفاده از مهارت‌های تحلیلی منبع اصلی مشکل را می‌توان مشخص کرد و از اطلاعات به روز و دقیق برای یافتن راه مناسب استفاده کرد.
تکنیک‌های افزایش مهارت حل مسئله
برای اینکه بتوانیم مشکلات پیش روی زندگی را با استفاده از بهترین راه‌حل ممکن حل کنید نیازی نیست حتما فرد بسیار باهوشی باشید؛ اما به تکنیک حل مسئله بالا بی شک نیاز پیدا می‌کنید. برای آموزش مهارت حل مسئله می‌توانید از تکنیک‌های مختلفی مانند تحلیل ریشه‌ای علت، روش پنج چرا و … استفاده کنید و نیازی نیست که از قبل در این موضوع مهارت داشته باشید. می‌توانید با به کار گیری روش مناسب مهارت حل مسئله خود را رشد دهید و به حل صحیح مشکلات احتمالی آینده بپردازید.
تحلیل ریشه‌ای علت
یکی از تکنیک‌های حل مسئله که با افزایش خلاقیت امکان پذیر است تجزیه و تحلیل ریشه‌ای علت است. این روش به شما کمک میکند علت ایجاد مشکل در روند کاری را مشخص کنید و نوع علت را که جسمی، انسانی یا سازمانی است نیز می‌توانید تشخیص دهید. علل جسمی یکی از علت‌هایی است که باعث ایجاد مشکل در کار و زندگی می‌شود و کاملا قابل تشخیص است. علل انسانی مربوط به زمانی است که انسان دچار خطایی در روند حل مسئله شده است. علل سازمانی نیز مربوط به سیستم، روند و سیاستی است که افراد از آن پیروی میکنند.
روش 5 چرا
روش 5 چرا به افراد در پیدا کردن سریع ریشه مشکلات به وجود آمده کمک میکند. با دستیابی سریع به ریشه مشکل می‌توانید بهترین راه‌حل ممکن برای حل مسئله را پیدا کنید و مهارت خود را تقویت کنید. در این روش با استفاده از 5 سئوال که با چرا شروع می‌شود می‌توان علت اصلی مشکل را شناسایی کرد. برای اینکه به درستی از روش 5 چرا استفاده کنید؛ باید بلافاصله بعد از پاسخ افراد به سئوال اول به سراغ بقیه سئوال‌ها بروید؛ تا بتوانید تصویر کلی از مشکل موجود را رسم کنید و به دنبال راه حل مناسب برای حل آن باشید.
جمع بندی
با مهارت حل مسئله در روانشناسی آشنا شدید. این مهارت به شما کمک میکند در زندگی، کار و روابط خود اعتماد به نفس بالایی داشته باشید و بتوانید کاملا آماده با مشکلات خود روبهرو شوید. همان طور که اشاره شد مهارت حل مسئله شامل مهارت‌های مختلفی شامل خلاقیت، مهارت نه گفتن، تحلیل صحیح، مهارت در تحقیق، مهارت در تصمیم گیری و … می‌شود؛ که همه‌ی این مهارت‌ها در زندگی انسان تاثیر بسزایی دارد. دکتر حسین بیات مهارت حل مسئله در روانشناسی را به عنوان یکی از مهارت‌های ضروری در زندگی شناسایی میکنند.
سئوالات متداول
1_ مهارت حل مسئله چیست؟
مهارت حل مسئله علت وقوع یک مسئله را مشخص کرده و به دنبال بهترین راه حل برای آن می‌گردد. این مهارت ترکیبی از مراحل مختلف شامل توانایی شناسایی و تعریف مسئله، ایجاد راهحلهای جایگزین، ارزیابی و انتخاب بهترین گزینه و اجرای راه حل می‌شود.
2_ فرق افراد دارای مهارت حل مسئله و افراد دیگر چیست؟
افرادی که از مهارت حل مشکل بالایی برخوردار هستند از روبهرو شدن با مشکلات و چالشهای زندگی ترسی ندارند و ریسک رویارویی با مشکلات را میپذیرند؛ درحالی که افراد دیگر در برابر مشکلات عقب نشینی میکنند و معمولا در زندگی پیشرفتی نمیکنند.
3_ خلاقیت چگونه در حل مسائل به ما کمک میکند؟
داشتن خلاقیت برای پیدا کردن راهحلهای متفاوت و نگاه کردن به موضوع از زوایای مختلف مورد نیاز است.