افسردگی فصلی یکی از انواع افسردگی‌های شایع است که بیشتر در زنان رخ می‌دهد. این افسردگی با گذشت فصل از بین می‌رود ولی نیازمند درمان است؛ زیرا میتواند منجر به ایجاد افسردگی طولانی مدت شود. اختلال عاطفی فصلی بیشتر در فصل‌های سرد سال که طول روز کم‌تر است ایجاد می‌شود؛ اما نوع دیگر آن نیز در فصل‌های گرم یعنی بهار و تابستان ایجاد می‌شود. افسردگی فصلی بر روی تمام جوانب زندگی از جمله خواب، تغذیه، تمرکز و بیماری‌های روانی تاثیر گذاشته و میتواند زندگی فرد را از حالت نرمال خارج کند.
آشنایی با اختلال افسردگی فصلی
اختلال عاطفی فصلی (Seasonal affective disorder) نوعی افسردگی است که در یک الگوی فصلی بوجود می‌آید و از بین می‌رود. این اختلال با تغییر فصل و هر سال در زمان مشخصی ایجاد می‌شود. این نوع افسردگی معمولاً در فصل‌های پاییز و زمستان که ساعات روز کوتاه‌تر است ایجاد می‌شود به همین دلیل به این نوع افسردگی اختلال افسردگی زمستانی نیز می‌گویند. بیشتر افراد در ماه‌های سرد سال به این نوع افسردگی مبتلا می‌شوند؛ اما در برخی موارد ممکن است در فصل‌های بهار و تابستان نیز بوجود آید. این اختلال در هر دو جنسیت مرد و زن مشاهده شده است؛ البته در بانوان بیشتر بروز پیدا می‌کند.
این مشکل معمولا در مناطق با آب و هوای متعادل و در بین سنین 18 تا 30 سالگی رخ می‌دهد. غمگینی، خستگی، پرخوابی، پرخوری، افزایش وزن و احساس کلافگی از نشانه‌های اختلال افسردگی فصلی می‌باشد. اختلال عاطفی فصلی با قرار گرفتن در معرض نور طبیعی و ریتم شبانه روزی بدن مرتبط است و با گذشت فصل نیز از بین می‌رود. درمان افسردگی زمستانی مهم و ضروری است و به دلیل اینکه این اختلال با گذر فصل درمان می‌شود نباید آن را به حال خود رها کنید؛ زیرا مشکلات زیان باری را ایجاد می‌کند. این اختلال با استفاده از روش‌های متفاوتی قابل درمان است، درمان افسردگی با نوروفیدبک یکی از برترین روش‌های درمانی است.
انواع افسردگی فصلی
اختلال عاطفی فصلی یکی از انواع افسردگی شایع است که 10 تا 20 درصد از جامعه آمریکا را به خود مبتلا کرده است. این اختلال همان طور که اشاره شد ممکن است در فصل‌های گرم یا فصل‌های سرد سال ایجاد شود و با توجه به زمانی که بروز پیدا می‌کند؛ افسردگی فصلی به دو نوع اصلی تقسیم بندی می‌شود. افسردگی فصلی زمستانی و افسردگی فصلی تابستانی دو نوع اصلی این اختلال هستند. تغییرات فصلی ممکن است تاثیرات خفیفی بر روی خلق و خو و سطح انرژی افراد داشته باشد؛ که به آن‌ها بلوز زمستانی یا تابستانی می‌گویند و شدت آن‌ها نسبت به اختلال عاطفی فصلی کم‌تر است.
- افسردگی فصلی زمستانی: این نوع از اختلال عاطفی فصلی شایع‌ترین نوع موجود است که با علائم افسردگی در طول فصل‌های پاییز و زمستان همراه است. علائم این اختلال میتواند شامل خلق و خوی ضعیف، کمبود انرژی، پرخوابی، افزایش اشتها (به ویژه برای کربوهیدرات)، افزایش وزن و مشکل در تمرکز باشد. علائم افسردگی فصلی زمستانی نسبت به نوع تابستانی میتواند از نظر شدت و مدت در افراد مختلف متفاوت باشد.
- افسردگی فصلی تابستانی: این نوع SAD نسبت به نوع زمستانی میزان شیوع کم‌تری دارد و در فصل‌های بهار و تابستان رخ می‌دهد. علائم این اختلال میتواند شامل بی قراری، اضطراب، مشکل در خواب، کم اشتهایی، کاهش وزن و افزایش تحریک پذیری باشد.
اختلال عاطفی فصلی یکی از اختلالاتی است که در زیرگروه اختلال افسردگی اساسی(MDD) قرار می‌گیرد و علائم آن نیز مشابه علائم افسردگی اساسی است؛ اما تفاوت بروز این علائم در این است؛ که علائم اختلال عاطفی و فصلی در یک الگوی فصلی مشخص رخ می‌دهند. هر دو نوع SAD بر روی خلق و خو، سطح انرژی و عملکرد کلی افراد تاثیر گذارند.
مهم‌ترین علائم انواع اختلال sad
علائم اختلال عاطفی فصلی در هر فرد نسبت به فرد دیگر متفاوت است؛ اما علائم کلی آن با معیارهای تشخیصی اختلال افسردگی اساسی مطابقت دارد. علائم SAD هر سال در زمان مشخصی در افراد مبتلا به این اختلال مشاهده شده و افزایش پیدا می‌کند. علائم افسردگی فصلی تابستانی و زمستانی می‌توانند با یکدیگر متفاوت باشند. علائم SAD به طور قابل توجهی بر عملکرد روزانه و کیفیت زندگی فرد تاثیر میگذارد و لازم است مورد ارزیابی قرار گیرند و توسط افراد متخصص مراقبت‌های بهداشتی دریافت کنند.
در ادامه برخی از رایج‌ترین و اصلی‌ترین علائم انواع افسردگی فصلی را بررسی خواهیم کرد.
SAD زمستانی
- کم خلقی یا غم و اندوه مداوم
- کمبود انرژی و خستگی
- پرخوابی یا افزایش نیاز به خواب
- افزایش اشتها به خصوص نسبت به کربوهیدرات
- افزایش وزن
- مشکل در تمرکز و تصمیم گیری
- از دست دادن علاقه یا لذت به فعالیت‌هایی که زمانی از آن لذت می‌بردید
- کناره گیری اجتماعی و کاهش تعامل اجتماعی
- احساس ناامیدی یا بی‌ارزشی
- تحریک پذیری
SAD تابستانی
- بی‌قراری و آشفتگی
- بی‌خوابی یا مشکل در خوابیدن
- کاهش اشتها و کاهش وزن
- اضطراب و افزایش تحریک پذیری
- تشدید شرایط سلامت روانی موجود، مانند اضطراب یا اختلال دوقطبی
- افکار سریع و مسابقه‌ای
- افزایش حساسیت به نور و گرما
چرا دچار اختلال افسردگی فصلی می‌شویم؟
دانشمندان معتقدند که عامل اصلی بروز اختلال SAD کاهش نور خورشید در نیم فصل دوم می‌باشد. با کاهش نورطول روز نیز کاهش می یابد و با این کاهش طول روز، ساعت بیولوژیک بدن بهم می‌ریزد. علاوه بر بهم ریختن ساعت بیولوژیک بدن، تغییر در ترشح برخی هورمون‌ها هم میتواند تاثیر گذار باشد. دو مورد از هورمونهایی که میتواند بر روی افسردگی فصلی تاثیر بگذارد هورمون ملاتونین و سروتونین است.
هورمون ملاتونین یکی از هورمون‌های موثر در این زمینه می‌باشد. ملاتونین از هورمونهایی می‌باشد که ترشح آن وابسته به تاریکی می‌باشد و در تاریکی ترشح آن بیشتر می‌گردد. افزایش ملاتونین فعالیت جسمانی افراد را کند می‌کند و فرد دچار خواب‌آلودگی، خستگی و خلق و خوی افسرده می‌شود. از دیگر هورمونهایی که کمبود آن موجب این مشکل می‌گردد، سروتونین می‌باشد. نام دیگر هورمون سروتونین هورمون خوشحالی است زیرا در زمان شادی ترشح می‌شود.
جلوگیری از ابتلا به اختلال عاطفی فصلی
هیچ راه استاندارد و شناخته شده‌ای برای جلوگیری از ایجاد SAD وجود ندارد؛ اما پیشگیری از این اختلال زمانی مورد توجه قرار می‌گیرد که فرد به افسردگی فصلی مبتلا شده است؛ اما از پیشرفت آن جلوگیری می‌کند. زمانی که SAD توسط فرد متخصص تشخیص داده شد جلوگیری از آن میتواند منجر به کنترل علائم و بهبود بیماری شود. این جلوگیری باعث می‌شود تغییرات جدی و غیرقابل برگشت در خلق و خو، اشتها، انرژی، الگوی خواب و … ایجاد نشود. راه‌هایی که برای جلوگیری از پیشرفت این اختلال مورد استفاده قرار می‌گیرند را در ادامه بررسی خواهیم کرد.
- استفاده از لایت باکس: نور درمانی در ابتدای پاییز میتواند از شدت گرفتن علائم افسردگی جلوگیری کند.
- ورزش: ورزش کردن میتواند بر روی تنظیم خلق و خوی شما موثر باشد و باعث کاهش استرس و اضطراب شود. حداقل سه بار در هفته به مدت 30 دقیقه ورزش کنید.
- داشتن رژیم غذایی مناسب: بدن شما برای مقابله با علائم افسردگی به غذاهای سالم همراه با ویتامین و مواد معدنی کافی نیاز دارد. برای جلوگیری از پیشرفت علائم این اختلال باید از خوردن غذاهای نشاسته‌ای و شیرین جلوگیری کنید.
- برقراری ارتباط با دوستان: داشتن فعالیت اجتماعی و دیدن دوستان در ماه‌های سرد سال میتواند در جلوگیری از افسردگی فصلی موثر باشد. در هنگام بیرون رفتن نور میتواند به شما کمک کند احساس بهتری داشته باشید.
درمان اختلال افسردگی عاطفی فصلی
برای درمان افسردگی فصلی روش‌های متنوعی وجود دارد. برخی از روش‌های درمان افسردگی میتواند با دیگر روش‌های درمان اختلالات تطابق داشته باشد به همین دلیل مراجعه به روانشناس برای درمان این اختلال ضروری است. به دلیل اینکه روش‌های درمان این اختلال بسیار متنوع است فقط پزشک میتواند با توجه به نوع و شدت افسردگی شما بهترین روش را ارائه دهد.
- مدیتیشن و یوگا
- آروماتراپی(رایحه درمانی)
- دگرگونی در سبک زندگی
- نور درمانی با استفاده از شبیه‌ساز سپیده‌دم، جعبه‌های نور، لامپ‌های طیف طبیعی
- سفر به سرزمین‌های گرمسیر و آفتابی
- روان‌درمانی اختلال SAD
- دارو درمانی اختلال SAD
- ورزش
نور درمانی
نور درمانی یکی از روش‌های درمان افسردگی فصلی پاییز است که با نام فتوتراپی نیز شناخته می‌شود. نور درمانی معمولا با گذشت چند روز تاثیر خود را نشان می‌دهد. در نور درمانی فرد در فاصله چند متری از یک جعبه نوری در اولین ساعات روز می‌نشیند و نور دریافت می‌کند. نور درمانی مانند خورشید عمل می‌کند و باعث می‌شود تغییراتی در ترشح مواد شیمیایی در بدن رخ دهد و علائم افسردگی را کاهش دهد.
آروماتراپی(رایحه درمانی)
یکی از روش‌های درمان افسردگی بدون دارو رایحه درمانی یا آروماتراپی است. در آرموتراپی از اسانس‌های مختلفی استفاده می‌کنند که بر روی نقطه‌ای از مغز که کنترل کننده خلق و خو، ساعت خواب، اشتها و … است تاثیر گذاشته و علائم اختلال افسردگی را کاهش می‌دهد. اسانس درخت صنوبر بر روی اختلالات افسردگی تاثیر داشته و منجر به بهبود علائم می‌شود. می‌توانید اسانس درخت صنوبر را در آب وان ریخته یا چند قطره از آن را بر روی محل خواب خود اسپری کنید.
مراجعه به روانشناس
دریافت کمک حرفه‌ای که شامل مراجعه به روانشناس و دریافت انواع روان درمانی مانند درمان شناختی رفتاری می‌شود، یکی از تاثیر گذارترین و بهترین راه‌های درمان اختلال عاطفی فصلی است. افراد متخصص علائم شما را ارزیابی می‌کنند و گزینه‌های درمانی مناسب که شامل درمان‌های دارویی و غیردارویی می‌شوند را به شما ارائه می‌دهند.
جمع‌بندی
اختلال عاطفی فصلی در کلینیک روانشناسی بیات توسط بهترین و باتجربه‌ترین روانشناسان تحت درمان قرار می‌گیرد. افسردگی فصلی یکی از زیرمجموعه‌های افسردگی اساسی است؛ که با تغییر در خلق و خو، عملکرد و سطح انرژی همراه است. در بسیاری از موارد به دلیل اینکه این اختلال با گذشت زمان و تمام شدن فصل اتمام می‌یابد افراد به دنبال درمان آن نیستند؛ این موضوع میتواند تبعات زیان باری داشته باشد. روش‌های درمان این نوع افسردگی بسیار متنوع است و بهترین روش با توجه به شدت و شرایط بیمار انتخاب می‌شود.
سئوالات متداول
1_ اختلال افسردگی فصلی بیشتر در چه کسانی رخ می‌دهد؟
این اختلال در هر دو جنسیت مرد و زن مشاهده شده است؛ البته در بانوان بیشتر بروز پیدا می‌کند. این مشکل معمولا در مناطق با آب و هوای متعادل و در بین سنین 18 تا 30 سالگی رخ می‌دهد.
2_ تغییر در ترشح چه هورمونهایی بر روی افسردگی فصلی تاثیر میگذارد؟
دو مورد از هورمونهایی که میتواند بر روی افسردگی فصلی تاثیر بگذارد هورمون ملاتونین و سروتونین است.
3_ روش‌های متفاوت درمان افسردگی فصلی را نام ببرید؟
- مدیتیشن و یوگا
- آروماتراپی(رایحه درمانی)
- دگرگونی در سبک زندگی
- نور درمانی با استفاده از شبیه‌ساز سپیده‌دم، جعبه‌های نور، لامپ‌های طیف طبیعی
- سفر به سرزمین‌های گرمسیر و آفتابی
- روان‌درمانی اختلال SAD
- دارو درمانی اختلال SAD