درمان اوتیسم با استفاده از روشهای مختلف امکان پذیر است. یکی از مهم‌ترین عوامل در درمان این اختلال تشخیص زودهنگام آن است؛ به طوری که بیشتر تحقیقات انجام شده برای درمان اوتیسم در کودکان است. افردی که به اختلال اوتیسم دچار هستند نمی‌توانند به صورت سالم با دیگران ارتباط برقرار کنند و این میتواند منجر به ایجاد مشکل در زندگی شخصی یا در محل کار شود. درمان این اختلال دارای یک روش خاص و بین‌المللی نیست و برنامه درمانی در هر فرد با توجه به شرایط و شدت اختلال اوتیسم تهیه میشود.
اختلال اوتیسم چیست؟
اختلال طیف اوتیسم (Autism Spectrum Disorder) نوعی اختلال عصبی و تکاملی است؛ که بر رفتار شخص، اجتماعی شدن یا تعامل با دیگران تاثیر می‌گذارد. اختلال اوتیسم در هر سنی قابل تشخیص است، اما معمولا علائم آن در دو سال اول زندگی کودک خود را آشکار می‌کنند و با گذشت زمان، این اختلال میتواند پیشرفت کند به همین دلیل به عنوان یک اختلال تکاملی شناخته میشود. مشکل در برقراری ارتباط، داشتن علایق محدود و رفتارهای تکراری، ناتوانی در تعامل با دیگران نشانه‌های اولیه اختلال اوتیسم است.
اوتیسم یک بیماری نیست بلکه یک اختلال رشد در کارکرد مغز است که درمان آن به معنی کاهش علائم اختلال اوتیسم است. روشهای متعددی می‌توانند به بهبود عملکرد اجتماعی، یادگیری و کیفیت زندگی کودکان و بزرگسالان مبتلا به اوتیسم کمک کند. به یاد داشته باشید که اوتیسم یک شرایط مبتنی بر طیف است. بعضی افراد ممکن است نیاز به درمان کمتری داشته باشند، در حالی که افراد دیگر ممکن است نیاز به درمان شدید داشته باشند. ظاهر افراد مبتلا به این اختلال از سایر افراد متمایز نیست و باعث تفاوت در ظاهر افراد نمی‌شود.
احتمال ابتلای افراد به اوتیسم در هر جنسیت، نژاد، قومیت و وضعیت اقتصادی وجود دارد. برخی از افراد مبتلا به این اختلال دارای مهارتهای مکالمه‌ای پیشرفته‌ای هستند در حالی که برخی دیگر توانایی برقرار ارتباط کلامی را ندارد. بسیاری از تحقیقاتی درباره درمان اوتیسم وجود دارد بر روی کودکان تمرکز دارد. این امر عمدتا به این دلیل است که تحقیقات موجود نشان می‌دهد که درمان قبل از ۳ سالگی بیشترین تاثیر را داشته است. با این حال، بسیاری از درمان‌هایی که برای کودکان طراحی شده‌اند نیز ممکن است به بزرگسالان کمک کنند.
علائم اوتیسم در کودکان و بزرگسالان
علائم اوتیسم در بیشتر کودکان مبتلا به این اختلال از دو سالگی قابل تشخیص است؛ اگر علائم کودک شدیدتر باشد زودتر نیز قابل تشخیص است. نشانه‌ها و علائم اوتیسم در برخی کودکان از اوایل نوزادی قابل شناسایی است که شامل کاهش تماس چشمی، عدم پاسخگویی به نام خود و بی‌تفاوتی به مراقبان میشود. کودکان دیگر ممکن است در چند ماه یا چند سال ابتدای زندگی خود کاملا سالم باشند و هیچ گونه علائمی از این اختلال را نشان ندهند؛ اما به‌صورت ناگهانی گوشه‌گیر شوند یا مهارتهای زبانی خود را از دست بدهند.
تحقیقات نشان داده که تشخیص این اختلال در آمریکا اکثرا در کودکان چهار سال به بالا اتفاق می‌افتد. اولین علائم اوتیسم در کودکان شامل ناتوانی در برقراری تماس چشمی، نداشتن علاقه به والدین یا سایر کودکان، کم حرف بودن و عصبانیت و پریشانی با کوچک‌ترین تغییر است. علائم این اختلال در بزرگسالی شامل مشکل در حفظ ارتباط چشمی، مشکل در دوست یابی و ادامه دادن مکالمه، ناتوانی در درک احساسات دیگران است.
علائم اوتیسم در هر فرد دارای یک الگوی خاص و منحصر به فرد است؛ به همین دلیل تشخیص این بیماری میتواند پیچیده باشد زیرا از الگوی خاصی پیروی نمی‌کند. افراد مبتلا به این اختلال رفتارهای تکراری زیادی دارند؛ مثلا حرکات دست خاص یا علاقه به داشتن نظم مشخص در وسایل خانه. این افراد ممکن است علاقه بسیاری به یک موضوع نشان دهند و به صورت مداوم درمورد آن صحبت کنند. در ادامه با نشانه‌های مشترک در افراد اوتیسم آشنا می‌شویم.
علائم اوتیسم در برقراری روابط اجتماعی
- عدم تماس چشمی
- مهارتهای گفتاری و ارتباطی تاخیری
- عدم یا کندی پاسخ نسبت به اسم خود
- ناتوانی در ادامه دادن مکالمه با دیگران
- ناتوانی در ابراز احساسات، علایق و …
- عدم تناسب حالات چهره و حرکات بدن با مکالمه
- مشکل در پیدا کردن دوست و بازی کردن با کودکان دیگر
- وابستگی شدید به روتینهای زندگی
- واکنشهای غیر منتظره به صداها،بوها،مناظر و لمس
- عدم درک احساسات و حالات عاطفی دیگران
- عدم واکنش به نام تا 12 ماهگی
- عدم اشاره به اشیا دور تا 14 ماهگی
الگوهای تکرار شونده رفتاری در اوتیسم
- تمرکز وسواسی بر روی اشیاء و علایق
- رفتارهای تکراری و کلیشه‌ای
- داشتن علاقه شدید نسبت به موضوعات خاصی مانند اعداد
- ناراحتی شدید از تغییرات نسبتا جزئی
- نشان دادن علاقه غیرطبیعی نسبت به وسایل و اشیا
- حساسیت بیشتر یا کمتر نسبت به محرک‌های متفاوت مانند صدا، لمس، دما و نور
آشنایی با انواع اوتیسم
اختلال طیف اوتیم میتواند انواع مختلفی دارد که با درجات مختلفی از مشکلات اجتماعی، ارتباطی و رفتاری مشخص می‌شوند. در حالی که هر فرد مبتلا به اوتیسم منحصر به فرد است، محققان چندین زیرگروه را شناسایی کرده اند که به درک تظاهرات متنوع این بیماری کمک می کند. در ادامه با انواع اوتیم آشنا خواهیم شد.
- اختلال اوتیسم(AD): این نوع شدیدترین شکل اوتیسم است که با تاخیر رشد قابل توجهی در مسائل اجتماعی، شناختی و صحبت کردن مشخص میشود. این افراد دچار ناتوانی ذهنی و بروز رفتارهای تکراری هستند.
- سندرم آسپرگر (AS): افراد مبتلا به این سندرم معمولا هوش طبیعی تا بالاتر از حد متوسط دارند و شدت تاخیر رشد زبان در آن‌ها کمتر است. این افراد ممکن است با مشکلات زیادی در تعاملات اجتماعی مواجه شوند؛ اما معمولا مهارتهای کلامی قوی و علاقه شدید به موضوعات خاص دارند.
- اختلال نافذ رشد (PDD-NOS): این اختلال بیشتر با تاخیر رشد در مهارتهای اجتماعی و ارتباطی مشخص میشود و علائم کمتری نسبت به اختلال اوتیسم دارد. افراد مبتلا به این اختلال در شروع یا ادامه دادن مکالمات با مشکل مواجه هستند.
- (CDD): این نوع نادر اوتیسم با از دست دادن ناگهانی مهارتهای زبانی، اجتماعی و حرکتی در سنین 2 تا 10 سالگی و پس از یک دوره رشد طبیعی مشخص میشود.
- سندرم رت: این اختلال نیز یکی دیگر از انواع اختلال طیف اوتیم است؛ که بیشتر دختران را تحت تاثیر قرار می‌دهد و باعث اختلالات جسمی، شناختی و مشکل در تعاملات اجتماعی و برقراری ارتباط میشود.
عوامل موثر در ایجاد اختلال اوتیسم
تا همین اواخر اکثر دانشمندان معتقد بودند که اوتیسم عمدتا توسط عوامل ژنتیکی ایجاد میشود؛ اما پیشگامان تحقیق جدید نشان می‌دهد که عوامل محیطی نیز ممکن است در توسعه این اختلال نقش داشته باشد. نوزادان ممکن است به علت آسیب پذیری ژنتیکی با اوتیسم متولد شوند اما محیط زیست نیز بسیار موثر است. عواملی و علت‌هایی وجود دارند که میتواند احتمال ایجاد اختلال اوتیسم در کودکان را بالاتر ببرد.
- مصرف داروهای ضد افسردگی در دوران بارداری، بخصوص در ۳ ماه اول
- کمبود تغذیه‌ای در اوایل بارداری، به ویژه عدم دریافت اسید فولیک
- سن مادر و پدر
- قرار گرفتن در معرض آلودگی‌های شیمیایی
سطح بندی اختلال اوتیسم چیست؟
اختلال طیف اوتیسم دارای سطوح مختلفی است که با توجه به شرایط و علائم بیمار مشخص میشود. معمولا هر فرد در برابر این اختلال به شل متفاوتی رفتار می‌کند. این سطوح شامل:
سطح 1 اختلال اوتیسم
افرادی که در این سطح قرار می‌گیرند؛ نیازمند حمایت در تعاملات اجتماعی هستند و ممکن است در شروع یا حفظ مکالمات مشکل داشته باشند؛ اما این افراد فقط به حمایت نیاز دارند و می‌توانند تا حدودی ارتباط لازم را برقرار کنند. آن‌ها همچنین ممکن است رفتارهای تکراری از خود نشان دهند، اما این رفتارها در زندگی روزمره آن‌ها تداخلی ایجاد نمی‌کند.
سطح 2 اختلال اوتیسم
در سطح دو افراد مبتلا به اوتیسم نیازمند حمایت قابل توجه و بیشتری نسبت به سطح یک دارند و در تعاملا اجتماعی به شکل کلامی و غیرکلامی با مشکل مواجه می‌شوند. رفتارهای تکراری آن‌ها میتواند در زندگی روزمره اختلال ایجاد کند. این گروه از افراد در برابر تغییر و بهبود با مشکلات بیشتری روبه‌رو هستند.
سطح 3 اختلال اوتیسم
افراد مبتلا به اوتیسم سطح 3 نیاز به حمایت بسیار قابل توجهی در تعاملات اجتماعی دارند و مشکلات شدیدی در ارتباطات کلامی و غیرکلامی دارند. این افراد ممکن است با ناتوانی‌های ذهنی و فکری شناسایی شوند. سطح 3 اوتیسم شامل افرادی است که نسبت به نورها و صداهای خای حساس هستند و ممکن است از خود رفتارهای پرخاشگرانه، خشن و تکرار شونده سر بزند.
تشخیص اختلال اوتیسم
تشخیص اوتیسم میتواند دشوار باشد زیرا هیچ آزمایش پزشکی مانند آزمایش خون برای تشخیص این اختلال وجود ندارد. پزشکان برای تشخیص معمولا به رفتار و رشد کودک توجه می‌کنند. مهم‌ترین روش تشخیص اوتیسم استفاده از غربالگری رشد است. این غربالگری در آکادمی اطفال آمریکا در همه کودکان سنین 18 تا 24 ماه انجام میشود. چک لیست اصلاح شده برای اوتیسم در کودکان یکی از ابزار غربالگری است که دارای 23 سئوال است و توسط والدین کودک پاسخ داده میشود. روانپزشکان با بررسی پاسخ‌ها احتمال وجود این اختلال را بررسی می‌کنند.
غربالگری روش قطعی نیست و ممکن از به طور کامل کودکان مبتلا به اوتیسم را تشخیص ندهد. علاوه بر غربالگری روشهای تشخیصی دیگر شامل آزمایش‌های ژنتیکی، ارزیابی رفتاری، تست‌های دیداری و شنیداری، غربالگری کار درمانی، پرسشنامه رشد(ADOS) و … نیز وجود دارد. تشخیص نهایی و قطعی اختلال اوتیسم نیازمند تایید روانپزشک دارد. مواردی شامل سن بالای والدین، داشتن شرایط ژنتیکی خاص، وزن کم در هنگام تولد و ابتلای یکی از افراد خانواده به اوتیسم میتواند خطر این بیماری را افزایش دهد. تست شخصیت MBTI در شناسایی شخصیت افراد مختلف بسیار موثر است.
آیا درمان اوتیسم امکان پذیر است؟
تجزیه و تحلیل رفتار کاربردی (ABA)
یکی از روشهای درمانی فراوانی برای بزرگسالان و کودکان است. این روش به مجموعه ای از تکنیک های طراحی شده برای تشویق رفتارهای مثبت با استفاده از سیستم پاداش اشاره دارد. درمان اختلال خواب با نوروفیدبک میتواند در درمان اختلالات خواب ناشی از اوتیسم کمک کننده باشد.
درمان شناختی رفتاری (CBT)
یک نوع گفتار درمانی است که می تواند یک از انواع روشهای درمان این اختلال در کودکان و بزرگسالان باشد.
آموزش مهارت های اجتماعی (SST)
یک راه برای افراد، به ویژه کودکان، برای توسعه مهارت های اجتماعی است. برای برخی از افراد مبتلا به اوتیسم، تعامل با دیگران بسیار دشوار است. این روش درمانی برای درمان بیش فعالی و نقص توجه در کودکان نیز میتواند تاثیر گذار باشد.
کار درمانی
کار درمانی برای آموزش کودکان و بزرگسالان است و مهارت های اساسی افراد که در زندگی روزمره نیاز دارند، تمرکز می کند. برای کودکان، این روش اغلب شامل آموزش مهارت های حرکتی خوب، مهارت های دست خط و مهارت های خود مراقبتی است.
سئوالات متداول
1_ آیا درمان اوتیسم حتمی است؟
هیچ درمان قطعی و یکسانی برای اوتیسم وجود ندارد؛ اما روشهای درمانی متفاوت منجر به رشد اجتماعی این افراد میشود.
2_ کدام عوامل میتواند احتمال ابتلا به اوتیسم را افزایش دهد؟
3_ علائم اوتیسم از چه سنی قابل تشخیص است؟
علائم این اختلال در بیشتر کودکان مبتلا به این اختلال از دو سالگی قابل تشخیص است؛ اگر علائم کودک شدیدتر باشد زودتر نیز قابل تشخیص است.
4_ بهترین روش درمان اوتیسم چیست؟
روشهای توانبخشی در کنار دارو درمانی میتواند بین 90 تا 95 درصد این اختلال را کنترل کند.
5_ علائم اوتیسم در برقراری روابط اجتماعی چیست؟