زمانی که پرخوری عصبی مانع آرامش و پیشرفت فرد می‌شود، آگاهی از روش‌های درمانی معتبر می‌تواند نقطه آغاز تغییر باشد. در این راهنما، به مؤثرترین شیوه‌های درمان پرخوری عصبی در سطح جهان پرداخته‌ایم؛ از درمان شناختی–رفتاری (CBT) گرفته تا داروهای ضدافسردگی و مشاوره تخصصی. این مطلب به‌ویژه برای افرادی تدوین شده است که به‌دنبال یافتن بهترین و سریع‌ترین مسیر درمان علمی هستند.
پرخوری عصبی یا (بولیمیا نروزا) یکی از اختلالات جدی خوردن است که طبق گزارش مؤسسه ملی سلامت روان آمریکا (NIMH) میلیون‌ها نفر در سراسر جهان را تحت تأثیر قرار داده است. افراد مبتلا معمولاً دوره‌هایی از پرخوری کنترل‌نشده را تجربه می‌کنند و سپس برای جلوگیری از افزایش وزن به رفتارهایی مثل استفراغ عمدی، استفاده از ملین‌ها یا ورزش بیش از حد روی می‌آورند.
این اختلال تنها یک مشکل غذایی ساده نیست؛ بلکه ارتباط تنگاتنگی با اضطراب، افسردگی و تصویر منفی بدن دارد و در صورت عدم درمان می‌تواند به مشکلات جدی جسمی مانند آسیب دندانی، مشکلات گوارشی و اختلالات قلبی منجر شود (Mayo Clinic, 2023). اهمیت پرداختن به پرخوری عصبی در این است که بسیاری از مبتلایان به دلیل انکار مشکل یا ترس از قضاوت، دیر به روانشناس یا پزشک مراجعه می‌کنند و این شرایط می‌تواند باعث ایجاد تاثیرات منفی غیر قابل برگشت در زندگی فرد شود.
پرخوری عصبی (Bulimia nervosa) چیست؟
بیماری پرخوری عصبی یا “بولیمیا نرووزا” یک از شایع‌ترین اختلال‌های خوردن در جهان است. مبتلایان به اختلال پرخوری عصبی، احتمالا از نظر ذهنی به شدت درگیر وزن و شکل بدن شان هستند و ممکن است خود را به سختی مورد انتقاد و قضاوت قرار دهند. از آنجایی که این موارد به تصویری که از خود در ذهن دارند مربوط است و فقط مربوط به غذا نیست، درمان‌شان آسان نیست و در واقع خیلی سخت است ولی درمان چاقی و پرخوری به صورت موثر می‌تواند باعث شود که احساس بهتری از خودشان پیدا کنند و روش خوردن مناسب‌تری را در پیش بگیرند.
افراد مبتلا به پرخوری عصبی در دوره‌های مشخصی، به طور مخفیانه مقادیر زیادی غذا را به صورت غیر قابل کنترل مصرف می‌کنند و پس از آن دچار گناه، شرم و پشیمانی می‌شوند. سپس این افراد برای جلوگیری از افزایش وزن سعی می‌کنند توسط روش‌های مختلف مانند استفراغ اجباری، استفاده نادرست از ملین‌ها یا دیورتیک‌ها، ورزش بیش از حد یا روزه داری کالری اضافی که وارد بدن خود کرده‌اند را پاکسازی کنند. این اختلال در 1.5 درصد از زنان جوان و 0.1 درصد از مردان جوان رخ می‌دهد.
دوره‌های مکرر پرخوری و پاکسازی می‌تواند عواقب جسمانی خطرناکی برای فرد داشته باشد و باعث کم آبی بدن، مشکلات گوارشی، پوسیدگی دندان و اختلالات هورمونی شود. شدت بیماری پرخوری عصبی را با تعداد دفعاتی که مبتلایان در هفته اقدام به پاکسازی (استفراغ، تنقیه و…) می‌کنند، می‌سنجند که معمولا حداقل هفته‌ای یک بار به مدت سه ماه اتفاق می افتد و سپس تصمیم‌گیری‌های لازم جهت درمان صورت می‌گیرد. تحقیقات نشان داده افرادی که به پرخوری عصبی دچار هستند معمولا دارای وزن متوسط هستند و مشکلی در وزن طبیعی آن‌ها وجود ندارد.
علائم پرخوری عصبی
شناخت علائم پرخوری عصبی یکی از مهم‌ترین مراحل برای تشخیص زودهنگام و آغاز درمان است. این اختلال تنها به پرخوری ساده محدود نمی‌شود، بلکه مجموعه‌ای از نشانه‌های جسمی، روانی و رفتاری را دربرمی‌گیرد. علائم پرخوری عصبی در اوایل سن 12 سالگی و برخی اوقات زودتر نشان داده می‌شوند. افراد سالم نیز گاهی اوقات به پرخوری دچار می‌شوند ولی این پرخوری اختلال محسوب نمی‌شود. تحقیقات منتشرشده در American Psychiatric Association (DSM-5) نشان می‌دهند که اغلب بیماران ترکیبی از علائم زیر را تجربه می‌کنند:
نشانه‌های رفتاری و روانی
- دوره‌های پرخوری پنهانی: خوردن حجم زیاد غذا در مدت کوتاه همراه با احساس از دست دادن کنترل.
- پاکسازی پس از پرخوری: استفراغ عمدی، استفاده نادرست از ملین‌ها یا ورزش شدید برای جلوگیری از افزایش وزن.
- درگیری ذهنی مداوم با وزن و شکل بدن: افکار وسواسی درباره کالری، رژیم یا چاق شدن.
- ترس دائمی از افزایش وزن: حتی در صورت داشتن وزن طبیعی.
- پرهیز از موقعیت‌های اجتماعی: که شامل غذا خوردن می‌شود، به دلیل شرم یا ترس از دیده‌شدن.
- نوسانات خلقی: افسردگی، اضطراب و کاهش اعتماد به‌نفس.
جهت مطالعه بیشتر:
علائم جسمانی پرخوری عصبی
- آسیب به دندان و لثه: فرسایش مینای دندان و پوسیدگی ناشی از تماس مکرر با اسید معده (National Eating Disorders Association).
- مشکلات گوارشی: رفلاکس معده، التهاب گلو، درد شکم و گاهی پارگی مری.
- اختلال در تعادل الکترولیت‌ها: منجر به ضعف عضلانی، آریتمی قلبی و در موارد شدید نارسایی قلبی.
- تورم غدد بزاقی و صورت: به‌علت استفراغ مکرر.
- بی‌نظمی قاعدگی در زنان: یا تغییرات هورمونی.
- خستگی مداوم: سرگیجه و کم‌آبی بدن.
3 علت اصلی ابتلا به پرخوری عصبی
پرخوری عصبی یک اختلال پیچیده در خوردن است که عوامل مختلفی در ایجاد آن نقش دارند؛ این در حالی است که علت دقیق و مشخصی برای این اختلال شناخته نشده است. ترکیبی از عوامل مختلف مانند عوامل ژنتیکی، بیولوژیکی، روانی و محیطی در ایجاد پرخوری عصبی موثر است. این اختلال معمولا در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی آغاز می‌شود و احتمال اینکه در زنان ایجاد شود، بیشتر از مردان است. در ادامه برخی از علت‌های مهم ابتلا به پرخوری را بررسی می‌کنیم.
ژنتیک و عوامل بیولوژیکی
ژنتیک یکی از عواملی است که در ایجاد انواع بیماری‌ها و اختلالات روانی و جسمی تاثیر گذار است. اگر افراد درجه یک خانواده به اختلال پرخوری عصبی دچار باشند؛ احتمال اینکه اعضای دیگر خانواده به این اختلال دچار شوند زیاد است. برخی ناهنجاری‌های ژنتیکی و عدم تعادل در انتقال دهنده‌های عصبی مانند سروتونین( در تنظیم خلق و خو و اشتها نقش دارد) احتمال ابتلا به پرخوری عصبی را افزایش می‌دهد. اضافه وزن ژنتیکی نیز می‌تواند احتمال ابتلا به پرخوری عصبی را افزایش دهد.
عوامل روانشناختی و عاطفی
عوامل روانشناختی تاثیرات بسزایی در بروز پرخوری عصبی دارند. افرادی که مشکلات روانی و عاطفی مانند افسردگی، اختلالات اضطرابی، سو مصرف مواد، کمال گرایی و تصویر بدنی نامناسب دارند؛ در برابر این اختلال آسیب پذیرتر هستند. کودکانی که در معرض تروما، سو استفاده جسمی، جنسی و روانی، والدین دارای سو مصرف مواد و … هستند بیشتر به این اختلال دچار می‌شوند. افرادی که به پرخوری عصبی دچار هستند معمولا نسبت به خود احساس منفی دارند و این احساس منفی باعث کاهش انگیزه برای درمان می‌شود.
تاثیرات اجتماعی و فرهنگی
فشارهای اجتماعی و فرهنگی می‌توانند باعث ایجاد پرخوری عصبی شوند. در جامعه امروزی لاغری و داشتن اندام ایده آل بسیار مورد توجه است؛ که این تاکید بر لاغری باعث ترویج کاهش وزن و رژیم‌های غذایی غیر استاندارد شده است. تاثیر این فشارهای اجتماعی بر روی برخی از افراد به این گونه است که به پرخوری عصبی دچار می‌شوند. در درمان پرخوری عصبی توجه به عوامل ایجاد کننده آن می‌تواند باعث درمان ریشه‌ای و موثر این اختلال شود.
عوارض پرخوری عصبی
رژیم غذایی سالم باعث بهبود کیفیت زندگی و داشتن جسم و روان سالم می‌شود؛ به همین دلیل افرادی که به پرخوری عصبی دچار هستند دچار مشکلات جسمی و روانی متعددی می‌شوند. عوارض این پرخوری می‌تواند بر وضعیت فیزیکی، روانی و اجتماعی افراد تاثیرات منفی داشته باشد.
عوارض جسمی
- عدم تعادل الکترولیت‌ها: تعادل الکترولیت‌ها در بدن نقش مهمی را ایفا می‌کند و از بروز بیماری‌های زیادی جلوگیری می‌کند؛ دوره‌های مکرر پرخوری و پاکسازی باعث از بین رفتن تعادل الکترولیت‌ها می‌شود. این اختلال در بدن انسان می‌تواند منجر به ایجاد آریتمی قلبی، ضعف عضلاتی، نارسایی قلبی، هیپوکالمی و هیپوناترمی شود.
- مشکلات گوارشی: فرآیندهایی که سبب خارج شدن اجباری غذا از بدن می‌شوند؛ می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی مانند رفلاکس اسید، پارگی مری، پارگی معده، خونریزی دستگاه گوارش و التهاب و آسیب به مری، گلو و معده شود.
- مشکلات دهان و دندان: یکی دیگر از عوارض پرخوری آسیب به دهان و دندان است. در این اختلال دندان‌ها به صورت مکرر در معرض اسید معده قرار می‌گیرند و این اتفاق باعث مشکلات متعددی مانند فرسایش مینای دندان، پوسیدگی دندان، بیماری لثه و حساسیت دندان شود.
عوارض روانی
- افسردگی و اضطراب: افرادی که به اختلال پرخوری دچار هستند؛ معمولا دچار بیماری‌های روانی مانند افسردگی و اختلالات اضطرابی می‌شوند. ابتلا به بیماری‌های روانی می‌تواند تاثیرات منفی بر روی شدت و علائم پرخوری داشته باشد. درمان افسردگی بدون دارو می‌تواند در بهبود شرایط بیمار تاثیر گذار باشد.
- نداشتن تصویر بدنی مناسب: افراد مبتلا به پرخوری معمولا درک اشتباه و نادرستی از وضعیت بدن خود دارند و نسبت به بدن خود احساس خوبی ندارند.
- وسواس اجباری: یکی دیگر از عوارض پرخوری بر روی سلامت روان افراد ابتلا به وسواس اجباری است. این افراد رفتارهای وسواسی مانند داشتن قوانین خاص غذایی و تشریفات مشخص برای غذا خوردن را از خود نشان می‌دهند. رفتارهای وسواسی با استفاده از درمان وسواس با نوروفیدبک قابل کنترل است.
عوارض اجتماعی
- تاثیر بر عملکرد تحصیلی و کاری: اثرات جسمی و روانی که پرخوری بر روی انسان دارد؛ می‌تواند بر روی توانایی فرد برای تمرکز تاثیر گذاشته و منجر به اختلال در عملکرد تحصیلی و کاری شود.
- انزوای اجتماعی: این افراد به دلیل احساس شرم و خجالت از حضور در موقعیت‌های اجتماعی مختلف اجتناب می‌کنند و باعث گوشه گیری و انزوای اجتماعی آن‌ها می‌شود.
بهترین روش‌های درمان پرخوری عصبی کدامند؟
تشخیص و درمان قطعی اختلال پرخوری عصبی توسط مشاوران و افراد متخصص امکان پذیر است. اختلال پرخوری در صورتی که در زمان مناسب درمان نشود می‌تواند مشکلات برگشت ناپذیری را در زندگی فرد ایجاد کند و حتی منجر به مرگ شود. سبک زندگی سالم می‌تواند تاثیر بالایی بر روی کاهش علائم اختلال پرخوری عصبی و بهتر شدن رژیم غذایی افراد شود. درمان پرخوری عصبی معمولاً شامل ترکیبی از درمان‌هایی است که جنبه‌های فیزیکی، روانشناختی و رفتاری این اختلال را بررسی می‌کنند.
درمان پرخوری عصبی تنها به تغییر عادت غذایی محدود نمی‌شود، بلکه ترکیبی از روان‌درمانی، دارودرمانی و در برخی موارد درمان‌های نوین است. سازمان‌های بین‌المللی مانند انجمن روانپزشکی آمریکا و مؤسسه ملی سلامت روان (NIMH) تأکید می‌کنند که مداخلات چندبُعدی، بهترین نتایج را برای بیماران به همراه دارند. در ادامه، مهم‌ترین و مؤثرترین روش‌های درمان بولیمیا معرفی می‌شوند:
روان درمانی در پرخوری عصبی
برای درمان اختلال پرخوری عصبی یا بولیمیا اولین روشی که مورد استفاده قرار می‌گیرد روان درمانی است. در این میان، درمان شناختی–رفتاری (CBT) یکی از مؤثرترین روش‌های مشاوره فردی به شمار می‌رود که بر روی تغییر تفکر و رفتار شما تمرکز دارد. افراد مبتلا به این اختلال با گفتگو درمانی و صحبت کردن بی پرده درمورد مشکل خود به درک بیشتری درمورد افکار، احساسات و پرخوری خود می‌رسند. پس از اینکه فرد به درک بهتری درمورد اختلال خود رسید درمانگر سعی می‌کند با آموزش تکنیک‌های مختلف علائم پرخوری عصبی را کاهش دهد.
علاوه بر CBT، نوع دیگری از روان‌درمانی به نام درمان بین‌فردی (Interpersonal Therapy – IPT) نیز در درمان پرخوری عصبی نقش مهمی دارد. این رویکرد بر این باور استوار است که مشکلات ارتباطی و روابط ناسالم می‌توانند محرک رفتارهای پرخوری باشند. در IPT، درمانگر به فرد کمک می‌کند الگوهای ارتباطی آسیب‌زا را شناسایی کرده و با بهبود مهارت‌های ارتباطی، روابط سالم‌تر و رضایت‌بخش‌تری بسازد. در نتیجه، کاهش تنهایی، افزایش حمایت اجتماعی و بهبود عزت‌نفس می‌تواند به شکل قابل‌توجهی رفتارهای پرخوری و پاکسازی را کاهش دهد.
دارو درمانی
برای درمان و مقابله با پرخوری عصبی می‌توان از فلوکستین(Prozac) که یک داروی ضدافسردگی و ضداضطراب استفاده کرد. مهار کننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین که نوعی داروی ضدافسردگی است برای درمان پرخوری و کاهش استفراغ استفاده می‌شود. این دارو بر روی درمان استرس و اضطراب و افسردگی نیز تاثیر می‌گذارد.
درمان پرخوری عصبی با نوروفیدبک
درمان پرخوری عصبی تنها به روان‌درمانی و دارودرمانی محدود نمی‌شود. در سال‌های اخیر، روش‌های نوین و مکمل نیز وارد حوزه درمان اختلالات خوردن شده‌اند و بسیاری از پژوهشگران اثربخشی آن‌ها را تأیید کرده‌اند. یکی از این رویکردها نوروفیدبک (Neurofeedback) است که یکی از انواع روش‌های درمان با بیوفیدبک محسوب می‌شود. نوروفیدبک با استفاده از فناوری ثبت و بازخورد امواج مغزی، به افراد کمک می‌کند تا الگوهای غیرسالم تنظیم هیجان و تکانه‌های مرتبط با پرخوری را اصلاح کنند. نوروفیدبک می‌تواند با بهبود خودتنظیمی مغز، رفتارهای پرخوری و پاکسازی را کاهش داده و احساس کنترل فرد بر هیجان‌ها را تقویت کند.
ذهن آگاهی
رویکرد دیگری که توجه زیادی را جلب کرده است، **درمان‌های مبتنی بر ذهن‌آگاهی (Mindfulness-Based Therapy)** می‌باشد. این نوع مداخله به بیماران می‌آموزد که بدون قضاوت، لحظه حال و احساسات خود را تجربه کنند. تحقیقات دانشگاهی نشان داده‌اند که تمرین ذهن‌آگاهی می‌تواند ولع غذایی، استرس و الگوهای فکری ناسالم مرتبط با بدن و غذا را کاهش دهد. ترکیب ذهن‌آگاهی با CBT یا IPT به افراد کمک می‌کند تا آگاهی بیشتری از محرک‌های رفتاری خود پیدا کرده و به جای واکنش‌های تکانشی، انتخاب‌های سالم‌تری داشته باشند.
روانشناسی لاغری
روانشناسی لاغری یا Behavioral Weight Therapy یک رویکرد درمانی نوین است که تمرکز آن بر رابطه ذهن و رفتار با غذا و وزن بدن است. این روش، پرخوری عصبی را نه به‌عنوان یک مشکل صرفاً غذایی، بلکه به‌عنوان نتیجه تعامل بین افکار، احساسات و عادات رفتاری بررسی می‌کند. هدف اصلی روانشناسی لاغری، آموزش مهارت‌هایی است که به فرد کمک می‌کند آگاهی بیشتر نسبت به الگوهای خوردن خود پیدا کند، احساسات را بدون پرخوری مدیریت کند و تصمیم‌های سالم غذایی بگیرد.
در عمل، روانشناسی لاغری از تکنیک‌های مختلف روان‌درمانی، از جمله CBT، ذهن‌آگاهی و خودکنترلی رفتاری بهره می‌برد. برای مثال، فرد می‌آموزد چگونه موقعیت‌های محرک پرخوری را شناسایی کرده و با راهکارهای جایگزین مقابله کند. مطالعات علمی نشان داده‌اند که ترکیب روانشناسی لاغری با برنامه‌های تغذیه‌ای و ورزش منظم، رفتارهای پرخوری عصبی را کاهش داده و احساس کنترل و رضایت از بدن را افزایش می‌دهد.
جمع‌بندی
اختلال پرخوری یکی از اختلالات شایع در جهان است که بیشتر در افراد جوان رخ می‌دهد. اینترنت و فضای مجازی نیز تاثیر بالا و بدی بر روی تصور افراد نسبت به وزن و بدن خود دارد. در کلینیک روانشناسی و لورتا نوروفیدبک بیات بهترین و استانداردترین نوع مشاوره برای درمان افراد متبلا به اختلال پرخوری ارائه داده می‌شود. این اختلال می‌تواند بر روی جسم و روان انسان عوارض منفی داشته باشد؛ به همین دلیل درمان آن باعث بهبود کیفیت انسان می‌شود.
منابع به کار برده شده در این محتوا:
سئوالات متداول
1- اختلال پرخوری عصبی چیست؟
ین افراد به طور مخفیانه مقادیر زیادی غذا را به صورت غیر قابل کنترل می‌خورند و سپس سعی می‌کنند توسط روش‌های مختلف از کالری اضافی که وارد بدن خود کرده‌اند را پاکسازی کنند.
2- چند درصد از زنان و مردان جهان به اختلال پرخوری عصبی دچار هستند؟
این اختلال در 1.5 درصد از زنان جوان و 0.1 درصد از مردان جوان رخ می‌دهد.
3- علائم پرخوری چیست؟
- درگیری ذهنی و عملی درباره شکل بدن و وزن
- ترس از افزایش وزن
- دوره‌های تکرار شونده خوردن بیش از حد غذا (ناپرهیزی)
- ناتوانی در کنترل میزان غذای مورد استفاده
- انجام ورزش شدید یا استفراغ برای کاهش وزن
- امتناع از خوردن
- استفاده از مکمل‌های غذایی و گیاهی به صورت اغراق شده برای کاهش وزن
