خود درمانی وسواس یکی از انواع راه‌های درمان این اختلال است. درمورد یک روش درمان هیچوقت نمی‌توان نظر صفر یا صدی داد به دلیل اینکه می‌تواند فردی را به طور کامل بهبود داده و برای فردی دیگر تاثیر گذار نباشد. خود درمانی نیز مانند دیگر روش‌های درمان وسواس بهتر از زیر نظر پزشک انجام شود؛ در این صورت به بهترین شکل انجام می‌شود و در کنار روش‌های دیگر درمان منجر به بهبود اختلال وسواس می‌شود. خود درمانی وسواس راه‌های متفاوتی مانند نوشتن افکار، رو به رو شدن با افکار و حرکات وسواس گونه و .. دارد که در این مقاله مورد بررسی قرار می‌دهیم.
وسواس چیست؟
وسواس یکی از شایع‌ترین اختلالات روانی است که بسیاری از افراد جهان به آن مبتلا هستند. وسواس به سه نوع تقسیم می‌شود که شامل وسواس فکری، وسواس عملی و ترکیبی از این دو یعنی وسواس فکری عملی می‌شود. افرادی که به اختلال وسواس فکری عملی(OCD) مبتلا هستند رفتارهای وسواسی را به صورت مرتب و مکرر در طول روز انجام می‌دهند؛ این افراد می‌توانند از رفتار وسواس گونه خود مطلع باشند ولی توانایی کنترل آن را ندارند؛ یا می‌توانند با استفاده از خود درمانی وسواس تلاش در درمان خود داشته باشند. انجام برخی کارها مانند اطمینان داشتن از خاموشی اتو و گاز، چک کردن در خودرو و در خانه، نگرانی نسبت به کثیفی می‌تواند طبیعی باشد تا جایی که زندگی طبیعی فرد را مختل نکند.
وسواس یکی از شایع‌ترین اختلالات است و تنها بزرگسالان را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد و سن شیوع این اختلال در دوره بلوغ یا اوایل کودکی است که به طور معمول در حدود ۱۲ سالگی و در بزرگسالان در حدود ۲۱ سالگی شروع می‌شود. معمولا نشانه‌های آن در کودکان رفتار پرخاشگرانه، تکرار کلمات و لجبازی با اطرافیان است. برخلاف تصور عموم، احتمال ابتلا به وسواس در بین زن و مرد یکسان است، اما در گروه سنی نوجوانی، میزان مبتلا شدن به این اختلال به دلایل ژنتیکی در پسران بیشتر از دختران بوده همچنین ابتلا افراد مجرد نسبت به متاهلان بیشتر است و در مجموع میزان شیوع حدود سه درصد است.
درمان وسواس
به دلیل اهمیت بالای اختلالات روانی و تاثیری که بر روی زندگی فردی و اجتماعی افراد می‌گذارد به درمان آن توجه بالایی می‌شود. راه‌های متفاوتی برای درمان وسواس وجود دارد که شامل روش‌های درمانی با دارو و بدون دارو می‌شود. اثر بخش‌ترین راه‌های درمان وسواس شامل رفتار درمانی(نوع مواجهه و جلوگیری از پاسخ)، درمان شناختی رفتاری(CBT) و دارو درمانی می‌شود. در گذشته بیشتر از راه‌های دارو درمانی استفاده می‌کردند ولی با گذشت زمان روش‌های دیگری نیز روی کار آمدند. درمان وسواس با نوروفیدبک، گروه درمانی، خانواده درمانی و خود درمانی وسواس نیز می‌تواند تاثیر زیادی در روند بهبودی اختلال وسواس فکری عملی داشته باشد.
آرام کردن محیط خانه و خانواده و جلوگیری از قضاوت، انتقاد یا مسخره کردن بیمار و پذیرفتن این اختلال به عنوان یک بیماری، دفع نکردن بیمار از رفتارهای وسواسی خود توسط اعضای خانواده از مهم‌ترین راهکارها است. همچنین در پی درمان این اختلال نباید منتظر پاسخ سریع از جانب بیمار بود بلکه پیشرفت اندک در درمان را باید موفقیتی بزرگ پنداشت و سعی در تقویت اعتماد به نفس بیمار داشته و با بیمار همراه و دوست باشیم تا در درمان سریع‌تر به او کمک رسانده و بیمار را تشویق و دلگرم کنیم تا درمان نتیجه بخش باشد.
خود درمانی وسواس ممنوع!
حسين بيات كارشناس ارشد روان شناسي بالينی در مصاحبه با روزنامه خبر شيراز نوين: در مورد وسواس فکری و عملی، می‌گوید: باید بدانیم وسواس، یک بیماری و اختلال است که با خود درمانی از بین نمی‌رود و برای درمان وسواس مراجعه به روانشناس بالينی يا روان پزشك ضروری است. وسواس عبارت است از عقاید، افکار، رفتارها یا تصوراتی که، ناخواسته، تکرارشونده و پایدار هستند که برخی رویکردهای روانشناسی عقیده دارند، این اختلال ناخودآگاه است، به طوری که عقیده و میل که اغلب اجباری و اشتباه است آدمی را در خود می‌گیرد و اختیار را از او سلب می‌کند. خود درمانی وسواس به تنهایی شاید گزینه خوبی نباشد و منجر به درمان بیماری و اختلال شما نشود ولی می‌تواند راه درمان خوبی برای کنترل اختلال وسواس در موقعیت‌های حساس باشد.
رو به رو شدن با ترس‌ها در خود درمانی وسواس
یکی از برترین راه‌های خود درمانی وسواس رو به رو شدن با ترس‌ها و مشکلات است. شاید دوری کردن از شرایطی که منجر به افزایش افکار وسواسی شما می‌شود بنظر ایده خوبی بیاید؛ ولی هر چه از ترس و مشکل خود دوری کنید شرایط را سخت‌تر می‌کنید پس بهترین راه این است که خود را در معرض آن قرار داده و در مقابل ترس خود مقاوت کنید. می‌توانید در هر بار تمرین مدت زمان مقاومت خود را افزایش دهید و با انجام کارهای دیگری مانند گوش دادن به موزیک، کتاب خواندن و … خود را سرگرم کنید.
نوشتن در خود درمانی وسواس
یکی از مهم‌ترین عوامل در خود درمانی استفاده از استراتژی نوشتن است. افکار و جرکات وسواسی خود را یادداشت کنید؛ نوشتن به شما کمک می‌کنید که با رفتارهای وسواس گونه خود آشنا شوید و بتوانید کنترل بیشتری روی آن داشته باشید. مکان مشخصی را برای نوشتن خود انتخاب کنید تا در هر جایی افکار وسواس گونه نداشته باشید. این کار نوعی شرطی سازی است شما به ذهن خود اجازه می‌دهید فقط در مکانی خاص و در زمانی خاص افکار و رفتار وسواس گونه را تجربه کند؛ در نتیجه این رفتار و افکار همه‌ی زندگی شما را در بر نمی‌گیرد.
سبک زندگی سالم در خود درمانی وسواس
سبک زندگی سالم می‌تواند در کاهش اضطراب و کنترل افکار و حرکات وسواس گونه موثر باشد و یکی از مهم‌ترین عوامل در درمان وسواس بدون دارو است. چگونه می‌توانیم سبک زندگی خود را سالم کنیم؟ اولین قدم می‌تواند ورزش و انجام حرکات بدنی باشد. ورزش یک را درمان طبیعی است که اگر به صورت روزانه بیش از 30 دقیقه انجام شود منج به کاهش افکار وسواسی و کنترل اختلال وسواس می‌شود. خواب کافی نیز برای فردی که اختلالات روانی دچار است می‌تواند بسیار موثر باشد. زمانی که به اندازه کافی و صحیح استراحت کرده باشد بدن شما توانایی بیشتری در کنترل و متعادل کردن احساسات شما دارد. استفاده نکردن از الکل و نیکوتین و انجام تکنیک‌های آرامش دهنده مانند یوگا نیز بسیار مهم و ضروری است.
علائم و نشانه‌های وسواس فکری و عملی
رفتار وسواس گونه شامل ترس ارتباط با آلودگی، وارسی كردن،احساس ناتوانی روبه‌رویی با مشکلات، کنترل کردن، شک کردن در انجام فرایض دینی، افکار منفی و مزاحم، آداب و رفتار خرافی، وسواس در تقارن وسایل، پرخاشگری، جزئیات‌گویی است. فرد مبتلا به وسواس فکری و عملی، همواره به ترس از اینکه حادثه‌ای رخ‌دهد، دچار است به طور مثال احساس تصادف در عبور از خیابان و برای رهایی از این ترس به راهکاری خطرناک دست می‌زند. افکار تکرارشونده در ارتباط با این وسواس‌ها می‌تواند موضوعاتی نظیر قرار نگرفتن اشیا در یک خط یا مرتب نبودن آن‌ها، کنترل اجاق گاز، پنجره و … به طور پی در پی باشد.
از جمله نشانه‌های آداب و رفتار وسواس‌ها این است که این گروه به بعضی از اشیاء خاص حساس است به طور مثال اعتقاد به اینکه در هنگام خروج از منزل، تماس با قفل در موجب رخ دادن اتفاقی ناگوار می‌شود یا روزهای خاصی از نظر این افراد نحس و بدشگون است. افراد در این دسته زمان زیادی را برای رسیدن به ایده‌آل ذهنی خود صرف می‌کنند به طور مثال، دو ساعت از وقت خود را برای تنظیم خط سبیل خود اختصاص می‌دهند. معمولا افراد وسواسی سعی می‌کنند رفتارهای وسواس‌گونه خود را برای جلوگیری از مسخره شدن، پنهان کنند و افرادی هستند که از اختلال وسواسی خود آگاهی ندارند و زمانی فرا می‌رسد که به رفتارهای افراطی و نامعقولانه‌ای که انجام می‌دهند، پی برده که ناراحتی و معذب بودن را برای فرد ایجاد می‌کند.
دلایل ایجاد وسواس
برخی از محققان معتقدند اختلال و وسواس در نتیجه تغییرات شیمیایی در بدن است که علت زیستی را بیان می‌کند و در خصوص علت محیطی اختلال وسواس بر اثر عبارت‌های رفتاری که با گذشت زمان آموخته و در درون فرد نهادینه می‌شود. سروتونین که بافتی عصبی و یکی از گیرنده‌های مغز است می‌تواند به اختلال وسواس دامن بزند و برخی مطالعات تصاویر مغزی افراد دارای وسواس را با کسانی که دارای این اختلال نیستند مقایسه کرده و اختلافاتی در الگوهای عملکرد مغزی آن‌ها پیدا شده است که به دلیل سروتونین ناکافی مغز است. سه علت اصلی برای ابتلا به این اختلال وجود دارد که عبارت است از
- عوامل زیستی
- عوامل محیطی
- سروتونین ناکافی
عوامل تشدید کننده وسواس
سابقه وجود اختلال در پدر و مادر می‌تواند یکی از این عوامل باشد، در صورتی که هیچ‌یک از محققان ژنی را که در اختلال وسواسی دخیل باشد را پیدا نکرده‌اند، همچنین حوادث استرس‌زا در زندگی تاثیرگذار است به طوری که اگر فرد به شدت به استرس واکنش نشان می دهند یا در برابر عوامل استرس‌زا آسیب‌پذیر باشد، امکان ابتلا به وسواس در او افزایش پیدا می‌کند. برخی از تحقیقات نشان می‌دهد که زنانی که باردار هستند یا به تازگی مادر شده‌اند، در معرض خطر بیشتری قرار دارند، اما دلیل علمی آن تاکنون مشخص نشده است که در این موارد علائم اختلاس وسواس روی جنین یا نوزاد تاثیر دارد.
میزان شیوع وسواس عملی و فکری در بسیاری از فرهنگ‌های گوناگون دنیا، شبیه به یکدیگرند، ریشه بیماری وسواس، اضطراب است که به دو شکل فکری و عملی بروز می‌کند و افرادی که دچار وسواس می‌شوند با انجام عمل وسواسی، سعی در کاهش اضطرابشان دارند. چنانچه کسی در مقابل رفتار وسواسی مقاومت از خود نشان دهد، معمولا اضطرابش افزایش پیدا می‌کند، در نتیجه وسواس تا میزان قابل تحملی در تمام افراد وجود دارد و به صورت تردید، نداشتن تمرکز، کم‌خوابی و … ظاهر می‌شود.
در این مقاله درمورد روش خود درمانی وسواس و خوب یا بد بودن آن صحبت کردیم. در مرکز روانشناسی و نوروفیدبک بیات تنواع روش‌های درمان وسواس ارائه داده می‌شود و دکتر بیات با سال‌ها تجربه در درمان انواع اختلالات روانی و ذهنی می‌توانند بهترین راه درمان را برای شما ارائه دهند. شناختن بیماری به شما کمک می‌کند تا راحت‌تر بتوانید آن را درمان کنید؛ تکنیک‌های خود درمانی در هر صورت می‌توانند کمک کننده باشند و در روند درمان بیماری تاثیر گذار باشند.