اختلال اضطراب اجتماعی یا فوبیای اجتماعی یک وضعیت نامطلوب سلامت روان است که باعث ایجاد ترس، اضطراب و دلهره بیش از حد در هنگام قرار گرفتن فرد در موقعیت‌های اجتماعی مختلف میشود. افرادی که به اختلال اضطراب اجتماعی مبتلا هستند ترس از قضاوت شدن و طرد شدن توسط دیگران را به شکل شدیدی تجربه می‌کنند و این اتفاق می‌تواند منجر به اجتناب از تعاملات اجتماعی شود. فوبیای اجتماعی یکی از اختلالات فراگیری است که تقریبا 15 میلیون نفر از بزرگسالان آمریکایی را درگیر خود کرده است.
اختلال اضطراب اجتماعی یا فوبیای اجتماعی چیست؟
تا به حال تجربه کرده‌اید که قبل از یک قرار کاری مهم، دیدن یک شخص ارزشمند و سخنرانی در برابر جمعیتی بزرگ دچار ترس و دلهره شده باشید؟ تجربه کردن احساس ترس و اضطراب در چنین مواقعی می‌تواند طبیعی باشد؛ زیرا شما در حال قرار گرفتن در یک موقعیت جدید و مهم هستید. کسانی که به اختلال اضطراب اجتماعی یا فوبیای اجتماعی مبتلا هستند حتی در تعاملات اجتماعی روزمره مانند صحبت کردن با مغازه‌دار یا رفتن به کلاس نقاشی نیز باعث ایجاد ترس و اضطراب شدیدی در آن‌ها میشود.
اختلال اضطراب اجتماعی یکی از انواع اختلالات اضطرابی است که نیازمند درمان استرس و اضطراب است. فرد مبتلا به این اختلال از قرار گرفتن در جمع بخصوص زمانی که نیاز به صحبت و سخنرانی داشته باشد بیزار و فراری است. افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی، احساس ترس از قضاوت شدن و طر شدن توسط دیگران را تجربه می‌کنند؛ به همین دلیل از قرار گیری در موقعیت‌های اجتماعی اجتناب می‌کنند. برای اینکه بتوانیم درمان بدون دارو استرس و اضطراب ایجاد شده را عملی کنیم باید با علائم این اختلال آشنا شویم.
آشنایی با نشانه‌های فوبیای اجتماعی
آشنایی و بررسی نشانه‌های فوبیای اجتماعی می‌تواند گام مهمی برای درک و مدیریت این اختلال باشد. همان طور که اشاره شد اختلال اضطراب اجتماعی که به عنوان فوبیای اجتماعی نیز شناخته میشود، با احساس ترس یا اضطراب بیش از حد و مداوم در موقعیت‌های اجتماعی یا عملکردی مشخص میشود و علائم آن نیز طبیعتا در هنگام قرار گیری در موقعیت‌های اجتماعی مختلف و حتی فکر کردن به قرار گرفتن در چنین موقعیت‌هایی ایجاد میشود.
به این نکته نیز توجه کنید که شناسایی و تشخیص اختلالات روانی مانند اختلال اضطراب اجتمعی فقط توسط افراد متخصص امکان پذیر است و شما نمی‌توانید فقط با داشتن تعدادی از علائم این اختلال به این درک برسید که از فوبیای اجتماعی رنج می‌برید. نکته دیگری که توجه به آن بسیار کلیدی است؛ تفاوت اختلال اضطراب اجتماعی و درون گرایی است. افراد درون گرا معمولا محیط‌های ساکت‌تر و آرام‌تر را ترجیح می‌دهند؛ اما این افراد در موقعیت‌های اجتماعی روزمره دچار استرس و اضطراب شدید می‌شوند.
از مهمترین و شایع‌ترین علائم و نشانه‌های اختلال اضطراب اجتماعی عبارتند از :
- ترس از قرار گرفتن در موقعیتی که فرد در برابر توجه و دقت دیگران قرار می‌گیرد.
- تجربه علائم فیزیکی مانند لرزش، تپش قلب، تعریق، اسهال، گرفتگی ماهیچه‌ها، سرخ شدن و سردرگمی در هنگام قرار گرفتن در یک موقعیت اجتماعی
- ترس از قضاوت، ارزیابی یا طرد شدن توسط دیگران
- اضطراب همیشگی از قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی
- تلاش بیش از حد فرد برای اجتناب از یک کار یا فعالیت گروهی به دلیل ترس و اضطراب
- عدم تناسب شدت اضطراب با موقعیت فرد
- فرد مبتلا به فوبیای اجتماعی معمولا حدود ۶ ماه یا بیشتر از این مشکل رنج می‌برد
- مشکل در دوست یابی یا حفظ روابط به دلیل ترس از تعاملات اجتماعی
- مشکل در حفظ تماس چشمی یا صحبت کردن در مقابل یک گروه
- فکر بیش از حد درمورد تعاملات اجتماعی که در گذشته رخ داده و گرفتن ایراد از خود
5 علت اصلی ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی
فوبیای اجتماعی یک وضعیت سلامت روان است که علت دقیقی برای بروز آن مشخص نشده است ولی 5 عامل اصلی که در ایجاد این اختلال می‌توانند موثر باشند را در ادامه مورد بررسی قرار خواهیم داد.
- ژنتیک: به طور کلی ایجاد اختلالات روانی مانند افسردگی و استرس و اضطراب می‌تواند ریشه در ژنتیک فرد داشته باشد. احتمال اینکه یک پیوند ژنتیکی منجر به ایجاد اختلالات روانی مشابه یا غیر مشابه در یک خانواده شود وجود دارد. در صورتی که سابقه فوبیای اجتماعی در خانواده شما وجود دارد؛ احتمال ابتلای شما بیشتر است. درمان استرس و اضطراب با نوروفیدبک یکی از انواع راه‌های درمان این اختلال است.
- ساختار مغز: مطالاعات انجام شده نشان داده است که افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی در ساختار و عملکرد مغز نسبت به دیگر افراد تفاوت‌هایی در مناطق مربوط به پردازش و تنظیم هیجانی هستند. آمیگدال، یک ساختار مغزی کوچک بادام شکل که در کنترل پاسخ ترس نقش دارد و این بخش در افراد مبتلا به فوبیای اجتماعی بیش از حد فعال است و باعث ایجاد واکنش‌های غیرطبیعی میشود.
- انتقال دهندههای عصبی: مانند تمام اختلالات روانی انتقال دهندههای عصبی در این اختلال نیز موثر هستند و اختلال در سروتونین، دوپامین و گاما آمینوبوتیریک اسید (GABA) می‌تواند به ایجاد فوبیای اجتماعی کمک کند.
- عوامل محیطی: رویدادهای آسیب زا یا استرس زا مانند قلدری، اذیت کردن و تحقیر در سنین نوجوانی می‌تواند در ایجاد اختلال اضطراب اجتماعی نقش داشته باشند. علاوه بر این، رشد در یک محیط خانوادگی بیش از حد انتقادی یا کمال‌گرا می‌تواند با ایجاد انتظارات غیرواقع‌بینانه و ایجاد شک و تردید به خود، اضطراب اجتماعی را تقویت کند.
- ویژگیهای شخصیتی: ویژگیهای شخصیتی خاصی مانند عزت نفس پایین، انتقاد بالا از خود و کمال گرایی می‌تواند در ایجاد فوبیای اجتماعی موثر باشد.
درمان اختلال اضطراب اجتماعی
مانند بسیاری از اختلالات روانشناسی هم دارو درمانی و هم روان درمانی برای درمان فوبیای اجتماعی استفاده می‌گردد. استراتژی‌ها و روش‌های مداخله‌ای موثری وجود دارد که درمان این اختلال را صد در صد امکان پذیر می‌کند. البته این مسئله مهم را بدانید که برای درمان انواع اختلالات روانی، روان درمانی بهترین گزینه است.
دارو درمانی
به طور کلی دارو درمانی نشانه‌های اختلال اضطراب اجتماعی را کاهش می‌دهد؛ اما دارو درمانی به تنهایی کافی نیست و در کنار دارو درمانی به روش‌های درمانی دیگر مانند درمان شناختی رفتاری نیز نیاز است. درو‌هایی که در ادامه نام می‌بریم در کاهش علائم اضطراب و افسردگی و درمان افسردگی و اضطراب موثر است.
- بازدارندههای مونوآمین اکسیداز MAOI
- بازدارندههای جذب سروتونین SSRI
روان‌درمانی
برای درمان اصولی اختلالات روانی، روان درمانی بهترین گزینه می‌باشد. معمولا برای درمان فوبیای اجتماعی از متد مختلفی مانند درمان شناختی رفتاری CBT، روانکاوی، درمان با نوروفیدبک و گروه درمانی استفاده می‌گردد. درمان شناختی رفتاری (CBT) یک رویکرد روان درمانی است که به طور گسترده مورد استفاده در مقابله با الگوهای فکری منفی و مکانیسم‌های مقابله‌ای ناسازگار مرتبط با اضطراب اجتماعی استفاده میشود. در این روش درمانی تفکر واقعی‌تر و سازنده‌تر توسعه داده میشود و فرد مهارت‌هایی را برای مدیریت موقعیت‌های اضطراب آور کسب می‌کند.
تاثیر خود مراقبتی در درمان فوبیای اجتماعی چگونه است؟
افراد با بهبود شرایط و سبک زندگی می‌توانند از ابتلا و پیشرفت اختلالات روانی در خود جلوگیری کنند. برای اینکه سبک زندگی شما بهبود پیدا کند نیاز به تکنیک‌هایی مانند تنفس عمیق، یوگا و مدیتیشن، خواب کافی، ورزش منظم و یک رژیم غذایی سالم دارید. بهبود سبک زندگی منجر به کاهش احساس اضطراب و تنش در شما میشود و می‌تواند تا حد زیادی منجر به بهبود علائم اضطراب اجتماعی شود.
- تمرین تکنیک‌های آرام سازی، مانند تنفس عمیق، یوگا و مدیتیشن
- ورش منظم و متداوم می‌تواند در کاهش اضطراب موثر باشد
- قرار گیری در موقعیت‌های اجتماعی و مبارزه با ترس خود
- حمایت شدن توسط خانواده و دوستان نیز به بهبود فوبیای شما کمک می‌کند پس یک شبکه پشتیبانی از دوستان، خانواده یا یک گروه پشتیبانی برای خود ایجاد کنید.
- افکار منفی و غیرمنطقی خود را به چالش بکشید و آن‌ها را با افکار مثبت و واقعی جایگزین کنید.
جمع‌بندی
درمان اختلال اضطراب اجتماعی با ترکیبی از تکنیک‌های دارو درمانی، روان درمانی و خود مراقبتی امکان پذیر است. این اختلال می‌تواند منجر به عدم موفقیت و رشد افراد در زندگی شود؛ زیرا مانع حضور موثر آن‌ها در اجتماع میشود؛ پس در صورتی که با فردی در ارتباط هستید که علائم این اختلال را نشان می‌دهد مراجعه به روانشناس می‌تواند در تشخیص و درمان بیماری او موثر باشد. دکتر حسین بیات در کلینیک روانشناسی خود انواع روش‌های به روز درمانی را برای شما هموطنان عزیز ارائه می‌دهد.
سئوالات متداول
1_ چه داروهایی در درمان اختلال اضطراب اجتماعی استفاده میشود؟
- بازدارندههای مونوآمین اکسیداز MAOI
- بازدارندههای جذب سروتونین SSRI
2_ 5 عامل اصلی موثر در ایجاد فوبیای اجتماعی چیست؟
ژنتیک، ساختار مغز، انتقال دهندههای عصبی، عوامل محیطی و ویژگیهای شخصیتی 5 عامل موثر در ایجاد این اختلال هستند.