به قلم حسین بیات روانشناس بالینی
کودکان لجباز به هیچ صراطی مستقیم نیستند و راضی کردنشان حتی به انجام کارهای ساده روزمره مثل مسواک زدن یک جنگ اعصاب دائمی است که والدین را به سُتوه می آورد، تا جایی که گاهی پدر یا مادر در نهایت تسلیم خواسته کودکشان می شوند و ناخواسته به لجبازی او مُهر تأیید می زنند. این در حالی است که والدین باید در برخورد با لجبازی کودک خود طوری رفتار کنند که او یاد بگیرد با لجبازی نمی تواند خواسته هایش را پیش ببرد.
لجباز یا مصمم ؟
لطفا بین لجبازی با مصمم بودن فرق بگذارید و ابتدا اطمینان حاصل کنید که آیا کودک شما لجباز است یا مصمم. مصمم بودن یعنی سرسختی مثبت در رسیدن به اهداف سودمند و غلبه‌‌ی بر موانع. اغلبِ والدینی که خودشان این گونه هستند، دلشان می‌خواهد کودکشان نیز از عزم راسخ برخوردار باشد. بنابراین سرسختی کودکی که برای پیروزی در یک رقابت ورزشی تلاش می کند، نباید با سرسختی یک کودک لجباز همسان تعبیر شود، چرا که لجبازی یعنی پافشاری مصرانه ای که از روی جهل و ناپختگی باشد. کودک لجباز به هیچ وجه حاضر نیست کوچکترین تغییری در رویه خود ایجاد کند و هدفش صرفا این است که ساز مخالف بزند و نهایتا حرف خودش را به کُرسی بنشاند.
چرا کودکان لجباز می‌شوند؟ برخورد با لجبازی کودک ؟
وقتی کودکان درخواستی دارند یا والدین آنها را مجبور به انجام عملی بر خلاف میلشان می‌کنند لجباز می‌شوند.گاهی توجه زیاد والدین به رفتارهای نامناسب کودکان سبب می‌شود که رفتارهای نادرست آنان تقویت شود؛ طوری که کودکان به دلیل آوردن، جروبحث کردن، نق زدن، مجادله کردن و درخواست‌های مکرر متوسل می‌شوند.گاهی نیز علت لجبازی کودکان این است که والدین در برابر لجبازی‌های آنها رفتار ثابتی ندارند.مثلا یک روی هیچ عکس‌العملی در برابر لجبازی نشان نمی‌دهند و روز دیگر از آنها می‌خواهند مطابق با خواسته آنها رفتار کنند.اگر همیشه با کودکان رفتار ثابتی داشته باشیم کمتر لجبازی می‌کنند
- نحوه دستور دادن والدین نیز بسیار موثر است؛ اگر والدین زیاد دستور بدهند، کودکان خسته می‌شوند و از انجام دستورات خودداری می‌کنند. گاه، کودکان برای آن دستور را اجرا نمی‌کنند چون کسی به آنها یاد نداده است چگونه آن کار را انجام دهند.مثلا کودک طرز استفاده از قاشق و چنگال را نیاموخته است اما والدین توقع دارند آداب صحیح غذاخوردن را رعایت کند.
چگونه با لجبازی کودک خود برخورد کنم؟
- اگر کودک ظرف پنج دقیقه کار مورد نظر را انجام نداد از دلایل متناسب با موقعیت استفاده کنید. در صورتی که کودک باز هم دستور شما را انجام نداد و در همان موقع مشغول فعالیت خاصی مانند تماشای تلویزیون یا بازی خود بود، فعالیت او را قطع کنید( تلویزیون را خاموش کنید یا اسباب بازی را بردارید) و به کودک در مورد دلیل انجام این کار توضیح دهید.برای مثال بگویید کاری را که از تو خواستم انجام ندادی، به همین دلیل تلویزیون تا ده دقیقه خاموش خواهد بود.برای حذف یک فعالیت (ندیدن تلویزیون) پنج تا ده دقیقه کافی است. از شکایت، اعتراض و بحث با کودک خودداری کنید.
- کودک را به فعالیت قبلی باز گردانید. در صورتی که زمان مورد نظر برای اصلاح رفتار کودک به اتمام رسید اجازه فعالیت دوباره را داده یا اسباب بازی را به کودک بدهید.
- اگر بعد از شروع دوباره فعالیت یا برگرداندن اسباب بازی، لجبازی ادامه داشت دلایل منطقی خود را تکرار کنید و به او فرصت طولانی تر بدهید (مثلا بقیه روز ) یا در صورت لزوم از «روش ساکت کردن یا محروم کردن» استفاده کنید. گاهی اوقات می‌خواهید کودک کار جدیدی را شروع کند؛ در حالی که او به راحتی آن را نمی‌پذیرد؛ مثلا می‌خواهید کودک در ساعت معینی بخوابد در حالی که دیگر افراد خانواده بیدار هستند. در صورت ادامه مشکل رفتاری کودک، به او توجه نکنید.
ویژگی های کودکان لجباز :
- نیاز شدیدی به توجه و شنیده شدن حس می‌کنند.
- میلِ تندخویانه ای به مستقل بودن دارند.
- بیشتر از همسالان خود کج خلقی می‌کنند.
- در انجام آنچه مورد پسندشان است وظیفه شناس ظاهر می شوند.
- رئیس مآبانه رفتار می‌کنند.
- کارها را با سرعت دلخواه خودشان پیش می‌برد.
۱_ به او فرصت شنیده شدن بدهید :
برقراری ارتباط یک مسیر دو طرفه است. اگر می خواهید کودک لجباز شما به حرفتان گوش کند، اول از همه باید حرف او را بشنوید. کودکان لجباز اگر احساس کنند که قرار نیست حرفشان را بشنوید، ممکن است فورا حالت تدافعی به خود بگیرند. پس هروقت کودکتان روی انجام دادن یا ندادن کاری لجبازی کرد، به جای اینکه بلافاصله حکم صادر کنید و فرصت شنیده شدن را از او بگیرید، با نرمی و ملایمت به کودک خود نزدیک شوید و به یک گفت و گوی سالم دعوتش کنید تا او نیز بتواند علت مخالفتش را توضیح بدهد.
۲_ با او ارتباط نزدیک برقرار کنید :
وقتی کودک خود را به انجام کاری مجبور می کنید، خودتان باعث می شوید که نافرمانی کند و دقیقا به انجام همان کاری که نهی کرده اید ترغیب شود. این مقاومت کودک در واقع یک واکنش غریزی در پاسخ به اجبار است که البته محدود به رده سنی خاصی نیست و در بزرگسالان نیز اتفاق می افتد.
۳_ به او حق انتخاب بدهید :
خیلی اوقات کودکان دوست ندارند به آن ها امر و نهی شود. مثلا اگر به کودک لجباز چهار ساله خود امر کنید که باید رأس ساعت ۹ شب در تختخوابش باشد، تعجبی ندارد که با یک جیغ بلند به شما (نه) بگوید یا اگر به پسر بچه یک دنده خود اصرار کنید که فقط و فقط باید همان اسباب بازی انتخاب خودتان را بخرد، شک نکنید که روی اسباب بازی انتخاب خودش پافشاری خواهد کرد. به جای اینکه به کودک لجباز خود امر کنید، به او حق انتخاب بدهید. مثلا بگویید: (خُب دیگه وقت خوابه. عزیزم دلت می‌خواد کدوم قصه رو برات بخونم؟) و سپس اسم چند قصه را نام ببرید.
۴_ به او احترام بگذارید :
اگر انتظار دارید کودکتان به شما و تصمیماتتان احترام بگذارد، شما نیز باید به او احترام بگذارید. یادتان باشد که نمی توانید با تحمیل قدرت کودک خود را به حرف شنوی وادار کنید.